در سال‌هاي اخير به ويژه بعد از منتشر شدن نتايج سرشماري 1390، هشدارهاي متعددي در مورد كاهش بعد خانوار داده شد. از جمله اينكه خانوارهاي ايراني در طول يك دهه از بعد خانوار 6/4 به 5/3 رسيده است. در اين ميان كاهش باروري و تمايل اندك خانواده‌ها به داشتن فرزند بيشتر به عنوان عامل اصلي كاهش بعد خانوار عنوان مي‌شد اين در حالي است كه تحقيقات تخصصي جمعيت‌شناسي نشان مي‌دهد اگرچه كاهش بعد خانوار در سال‌هاي بين 1385 تا 1390 بي‌سابقه بوده اما عامل اصلي كاهش در بعد خانوار، تشكيل خانواده‌هاي جديد بوده است نه كاهش باروري. نتايج مطالعه دكتر عليار احمدي، استاد جمعيت‌شناسي كه بخشي از نتايج آن در هفتمين همايش ملي انجمن جمعيت‌شناسي ايران، ارائه شد بيانگر اين است كه كاهش باروري تاثير اندكي بر كاهش بعد خانوار در كشور ما داشته است.
به گزارش اعتماد، اين مطالعه كه با تجزيه داده‌هاي سرشماري 1390، بررسي جمعيتي سلامتي 1379 و سرشماري 1385 انجام گرفته نشان مي‌دهد تغييرات باروري در دهه 1380 تاثير زيادي روي بعد خانوار نداشته است. اگر ايران ميزان رشدي كه در دوره 1375 تا 1385 داشته است را در طول دوره 1385 تا 1390 حفظ مي‌كرد باز هم بعد خانوار نمي‌توانست بيشتر از 58/3 باشد. حتي اگر ميزان رشد به دوره 75-1365 كه نزديك به 2 درصد بوده است افزايش پيدا مي‌كرد باز هم بعد خانوار كوچك‌تر از 7/3 مي‌بود.
78 درصد، خانوارهاي هسته‌اي
در اين پژوهش بيش از 78 درصد خانوارها از نوع خانواده هسته‌اي و از نوع خانواده‌هاي زن و شوهري بدون فرزند يا داراي فرزند هستند. همچنين بيش از 7 درصد خانوارها، خانواده گسترده و 8/7 درصد خانوارها، خانواده‌هايي هستند كه سرپرست خانوار، به همراه فرزندان، يا يكي از بستگان زندگي مي‌كند. 2/7 درصد خانواده‌ها هم خانوارهاي تك نفره است.
براساس اطلاعات اين پژوهش خانوارهاي دو نفره زن و شوهري از 5/ 11 درصد در سال 1380 به 4 /18 درصد در سال 1390 رسيده است كه يك افزايش 59 درصدي را نشان مي‌دهد. اكثريت اين خانواده‌ها، زوج‌هاي جواني هستند كه به تازگي تشكيل خانواده داده‌اند و تعداد كمتري از اين خانواده‌هاي زن و شوهري خانواده‌هايي هستند كه فرزندان آنها به واسطه تشكيل خانواده از آنها جدا شده‌اند و خانواده دو نفري را تشكيل داده‌اند.
73 درصد رشد در 10 سال
براين اساس بيشترين رشدي كه در دهه 1380 وجود داشته است مربوط به خانواده‌هاي زن و شوهري به همراه يك فرزند است. اين خانواده‌ها از 7 /15 درصد در سال 1380 به 2 /27 درصد خانوارها در سال 1390 رسيده است كه 73 درصد رشد را در دوره 10 ساله نشان مي‌دهد. اين گروه اكثرا جوان‌هايي هستند كه در اوايل دوران زندگي خود هستند و به صورت نرمالي داراي يك فرزند هستند.
براساس سرشماري سال 90 همچنين خانوارهاي 4 نفره يعني خانواده‌هاي زن و شوهري به همراه 2 فرزند نيز از 18 درصد به 26 درصد رسيده‌اند كه اين نيز نشانه خوبي از وضعيت خانواده‌ها در ايران است. خانواده‌هاي 5 نفره يعني خانواده‌هاي زن و شوهري كه 3 فرزند دارند از 15 درصد به 12 درصد رسيده است كه كاهش اندكي را نشان مي‌دهد. اما تغيير عمده در خانواده‌هاي 6 نفره و بيشتر رخ داده است. نسبت اين خانواده‌ها در اوايل دهه 1380 بيش از 34 درصد بوده است كه به 4 /9 درصد رسيده است. بنابراين نتايج مطالعه نشان مي‌دهد كاهش بعد خانواري كه تجربه شده است ناشي از ازدواج و تشكيل خانواده فرزندان خانواده‌هاي پرجمعيت بوده است كه اتفاق مثبتي به نظر مي‌رسد.
با بررسي ميزان رشد خانوارهاي جديد، همچنين اين نتيجه به دست مي‌آيد كه در دهه گذشته تعداد خانوارها با ميزان رشد بالايي رشد كرده است. براساس نتايج اين تحقيق تعداد خانوارها در دوره 1375 تا 1385 با 51/3 درصد رشد سالانه و در دوره 1385 تا 1390 با رشد سالانه 85/3 افزايش يافته كه در مقايسه با رشد جمعيت افزايش زيادي داشته است.
بنابراين مهم‌ترين عامل در كاهش بعد خانوار تشكيل خانواده‌هاي جديد و كوچك شدن خانواده‌هاي خيلي بزرگ به دليل ازدواج اعضاي جوان خانواده بوده است. اين كاهش عمدتا در خانواده‌هاي 6 نفره و بزرگ‌تر است.
براساس نتايج اين تحقيق، خانوارهاي تك نفره در طول دهه گذشته از 5 درصد آغاز دهه به 2/7 درصد رسيده است. اين افزايش، چشمگير نيست. از طرف ديگر اكثريت افرادي كه در خانوارهاي تك نفره هستند افراد گروه‌هاي سني بالا و به خصوص سالخوردگاني هستند كه بيوه شده و در حال حاضر تنها زندگي مي‌كنند. از طرف ديگر نزديك به 70 درصد اين خانوارها، مربوط به زنان هستند كه عمدتا در سنين بالاتر از 50 هستند. تنها 3/4 درصد اين زنان كمتر از 30 سال سن دارند. در ميان مردان نيز خانوارهاي تك نفره مرد تنها 6/2 درصد كل خانوارها را در بر مي‌گيرد كه نزديك به 60 درصد آنها بيشتر از 40 سال سن دارند.