«آواز ایرانی سال هاست با نام شجریان پیوند خورده است. تقریبا از سال 1357 مردم ایران، این هنر را با نام او می شناسند. در این سال ها بسیار دیده شده که در کوچه و بازار صدایی در حال پخش است و به صرف سنتی بودن آن صدا مردم می گویند این شجریان است که دارد می خواند؛ یعنی این که شجریان، نماد و سمبل موسیقی آوازی ماست.»
این بخشی از کتاب «خسرو خوبان» شناخت نامه ی استاد محمد رضا شجریان به نویسندگی «مهران حبیبی نژاد» است که در آن توصیفی درخور جایگاه استاد نامدار موسیقی و آواز سنتی ایران ارایه شده است؛ استادی که در کنار افتخارآفرینی های بی شمار برای این مرز و بوم، حال نشان عالی «شوالیه ی ملی لیاقت» از وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را نیز بر سینه دارد.
نشان شوالیه ی ملی لیاقت درجه ی نظامی فرانسوی است که به تمام نظامیان فعال یا غیر فعال و شهروندان غیر نظامی که لیاقت آن را به دست آوردند، اهدا می شود.
استاد شجریان این نشان را در دوم تیرماه 1393 از «برونو فوشه» سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و به گفته ی «همایون نصیری» نوازنده و سرپرست گروه موسیقی دارکوب در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، این نشان افتخار یافت تا بر سینه ی خسرو آواز ایران بنشیند.
پیش تر شهرام ناظری دیگر استاد و خواننده ی موسیقی اصیل ایرانی نیز این نشان را دریافت کرده بود.
***قدمت موسیقی سنتی ایران
موسیقی سنتی در ایران قدمت چند هزار ساله دارد و موسیقی دانان و آواز خوانان کنونی ایران میراث دار این قدمت تاریخی هستند. نقش برجسته ها و مهر نگاره های بر جای مانده از سده های گذشته یادآور قدمت چند هزار ساله ی موسیقی در ایران هستند.
مهرنگاره های خنیاگری در تپه ی «چغامیش» دزفول که عمری سه هزار و 400 ساله برای آن تخمین زده می شود و نگاره ی زنان موسیقی دانی که در حال نواختن چنگ هستند در «طاق بستان»، همه و همه تعلق تاریخی ایرانیان به آوای موسیقی را نشان می دهند.
نوازندگانی که در این نقش برجسته ها به تصویر کشیده شده اند، به نواختن سازهایی چون «چنگ»، «دهل»، «نی»، «شیپور» و «تنبک» مشغولند و در میان آن ها افرادی نیز در حال آوازخوانی دیده می شوند.
بسیاری چنگ را که یکی از قدیمی ترین آلات موسیقی جهان شناخته می شود، ساخته ی ایرانیان می دانند؛ همچنین بر اساس روایت ها و نگاره هایی از سده ی 17 پیش از میلاد در ایران، تار نواخته می شد.
نمونه هایی از این دست که گواه توجه ایرانیان به هنر موسیقی است، در لا به لای صفحه های تاریخ ایران زمین بسیار به چشم می خورد. این نمونه ها نشان می دهد که پرداختن به موسیقی در طول دوره های تاریخی، همواره مورد توجه ایرانیان بوده است.
آنچه امروزه به عنوان موسیقی اصیل ایرانی می شناسیم نوعی از هنر است که پشتوانه ی تاریخی عظیمی را به دنبال خود دارد و هنرمندان بزرگی چون محمد رضا شجریان، شهرام ناظری، زنده یاد «محمدرضا لطفی» استاد برجسته ی تار ایران و دیگر بزرگانی که ذکر نامشان در این نوشتار نمی گنجد، ره توشه ی ارزشمند این دانش تاریخی هستند.
در این میان آن چه موسیقی اصیل ایرانی را همواره متمایز می سازد حضور پر رنگ عناصر معنویت، روحانیت و عرفان در آن است؛ عناصری که کارویژه ی اصلی آن ها تقویت احساس و عواطف زلال و والای انسانی است.
نوای موسیقی اصیل ایرانی بیش از هر چیز نوایی آرام بخش، ملکوتی و گوش نواز است که با لطافت عجین شده است؛ لطافتی که در نغمه ی خوانندگانی چون شجریان آیینه وار تبلور دارد.
گروه پژوهش های خبری ایرنا به منظور بررسی بیشتر هنر موسیقی اصیل ایرانی و آگاهی نسبت به فرصت ها و چالش های کنونی این حوزه، به گفت و گو با دو تن از هنرمندان عرصه ی موسیقی سنتی کشور، همایون نصیری نوازنده ی سازهای کوبه یی و سرپرست گروه موسیقی تلفیقی «دارکوب» و «حسین پرنیا» آهنگساز و نوازنده ی سنتور پرداخت.
*** خاستگاه موسیقی ایرانی
همانطور که پیش تر نیز اشاره شد، موسیقی کنونی ایران آبشخوری چند هزار ساله دارد و از این رو میراثی گران بها و هنری ارزشمند است.
حسین پرنیا استاد برجسته ی سنتور، در توضیح خاستگاه موسیقی ایران در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: اگر چه در خصوص پیدایش موسیقی ایرانی تاریخ مدون و مکتوبی در دست نیست اما شواهد تاریخی نشان می دهد که آوا و نغمه از دور دست های تاریخ در این سرزمین وجود داشته است.
پرنیا افزود: ایران سرزمینی با کهن ترین نغمه ها به شمار می رود؛ چرا که تمدن بزرگ ایران همه چیز را در خود جای می داد و موسیقی هم بخشی از این تمدن بود. موسیقی در ایران ریشه یی چند هزار ساله دارد و برای صد، دویست یا پانصد سال اخیر نیست.
به باور این استاد سنتور، موسیقی کنونی ایران قوام یافته و دوام یافته از گذشته است و آبشخوری تاریخی دارد که در گذر زمان توانسته جایگاه بسیار خوبی را نیز به دست آورد.
به گفته ی پرنیا موسیقی سنتی ایران که وی آن را «موسیقی ایرانی» می نامد، همواره در حال رشد بوده و چه از نظر سازی یعنی ساختمان و فرم سازها و چه از نظر نغمه و آوا یا همان نحوه ی اجرا و پرداختن به موسیقی، تکامل یافته است.
*** جایگاه موسیقی ایران در جهان
اکنون موسیقی اصیل ایرانی در جهان نیز شناخته شده است. این موسیقی به یقین از ظرفیت هنری و علمی بالایی برخوردار است که توانسته بدون بهره گیری از جلوه های عوام فریبانه، خود را در جهان بشناساند.
اهدای نشان عالی شوالیه به محمدرضا شجریان نیز در همین چارچوب معنا می یابد. قوام یافتگی و پختگی موسیقی اصیل ایرانی چیزی نیست که بتوان آن را نادیده انگاشت. اهمیت و بزرگی موسیقی ایران و هنرمندان این عرصه بر هیچ کس پوشیده نیست تا جایی که دنیا را به تعظیم در برابر خود واداشته است.
اکنون موسیقی ایرانی را در جهان با نام های بزرگان این عرصه می شناسند و این موضوع مرهون تلاش همین هنرمندان بزرگ در صحنه های جهانی برای عرضه ی هنر موسیقی ایران زمین است.
حسین پرنیا در ادامه ی گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، ضمن تبریک به استاد شجریان برای دریافت نشان شوالیه، این اتفاق را گویای آن دانست که جهان به موسیقی ایران نگاهی جدی و عالمانه دارد و جایگاه موسیقی ایران در جهان بسیار شناخته شده و خوب است.
به اعتقاد این استاد سنتور، جایگاه موسیقی ایرانی نه در جهان بلکه بیشتر در خود ایران غریب و ناشناخته است؛ زیرا در کشورهای دیگر برای این موسیقی ارزش قایل هستند و جهان به موسیقی ایران به عنوان یک موسیقی علمی و فلسفی نگاه می کند.
همایون نصیری نیز در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا، گفت: اکنون هنرمندان در حوزه ی موسیقی سنتی ایران بسیار خوب کار می کنند. موسیقی دانان سنتی کشورمان با فعالیت هایی چون برگزاری کنسرت در نقاط مختلف جهان، می کوشند موسیقی اصیل ایرانی را به دنیا بشناسانند.
به اعتقاد نصیری هیچ کس نمی تواند منکر توانایی، زیبایی و اصالت موسیقی ایرانی شود؛ موسیقی سنتی ایران نه فقط حالا بلکه همیشه جایگاه خودش را در جهان داشته و این موضوع همواره در جشنواره های خارجی آشکار شده است.
این استاد سازهای کوبه یی در ادامه از هنرمندانی مانند «حسین علیزاده» نوازنده و آهنگساز، «کیهان کلهر» نوازنده ی تخصصی کمانچه و گروه هایی چون گروه «کامکارها» در بخش ساز و استادانی چون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری در بخش آواز نام برد که با تلاش های خود کاری کرده اند که ایران جایگاه خود را در سبک موسیقی سنتی در جهان به دست آورد.
اگر چه اکنون موسیقی ایرانی در دنیا به عنوان نوعی موسیقی اصیل و زیبا شناخته شده و طرفدارانی هم دارد، اما این گنجینه ی هنری ارزشمند ظرفیت پیشرفت و شناسانده شدن بیشتری دارد. تحقق این هدف اما نیازمند حمایت هایی فراتر از تلاش های شخصی هنرمندان این عرصه است.
در همین ارتباط، حسین پرنیا موفقیت امروز هنرمندان در عرصه های جهانی را مرهون تلاش شخصی آنها دانست و گفت: ما سازمانی در کشور نداریم که مدافع حقوق این هنرمندان در دنیا باشد و برای شناساندن هنر آن ها در عرصه های جهانی تلاش کند. از این رو تلاش شخصی هنرمندان است که باعث شده تا امروز موسیقی ما جایگاه ویژه یی در جهان داشته باشد.
همایون نصیری نیز در این زمینه به ایرنا گفت: چه در نسل های قبلی و چه اکنون بزرگان بسیاری داریم که برای معرفی موسیقی سنتی ایران به جهان زحمت زیادی کشیده اند.
*** آیا موسیقی سنتی دچار رکود شده است؟
برخی معتقدند که موسیقی سنتی ایرانی تا حدی جذابیت و گیرایی خود را به خصوص در میان نسل های جوان تر از دست داده است و برای بهبود این وضعیت نیازمند خروج از خمودگی و رکود است. به باور این افراد، شاید نوآوری و به کارگیری خلاقیت در این حوزه بتواند موسیقی سنتی ایران را آن گونه که شایسته ی نام آن است بیشتر با گوش مردم آشتی دهد.
همایون نصیری در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا فرضیه ی کم شدن استقبال از موسیقی سنتی به خصوص در میان نسل جوان را تا حدی پذیرفت. به اعتقاد او جایگاه موسیقی سنتی به عنوان موسیقی اصیل ما مشخص و محترم است، اما باید این را قبول کنیم که طرفداران این نوع از موسیقی تعداد مشخصی هستند.
نصیری در توضیح چرایی این اتفاق گفت: دلیل این پدیده دیدن فضاهای تکراری از طرف مخاطب است؛ به گفته ی وی، این فضاها باید جدید شوند. اگر بخواهیم در زمان خود حرکت کنیم و طرفداران خود را نیز داشته باشیم، باید نوآوری هایی صورت گیرد که موسیقی سنتی ایران را با سلیقه ی مخاطبان این دوره هماهنگ کند و از طرف مخاطبان این نسل مورد استقبال قرار گیرد. حسین پرنیا اما نظری متفاوت دارد. او اعتقاد به کم شدن طرفداران موسیقی اصیل ایرانی در میان مردم را به طور کامل بی پایه و اساس دانست و آن را تبلیغات سوء علیه این موسیقی دانست.
وی در این زمینه اظهار داشت: من این حرف ها را که می گویند موسیقی سنتی طرفدار کمی در میان مردم و جوانان دارد، تکذیب می کنم؛ زیرا کنسرت هایی که هنرمندان عرصه ی موسیقی ایرانی برگزار می کنند با استقبال زیاد مردم رو به رو می شوند. این مردم از کجا می آیند؟
این استاد و نوازنده ی سنتور افزود: اکنون در آموزشگاه های موسیقی، استقبال زیادی برای آموختن سازهای ایرانی وجود دارد. من یک سنتورساز را می شناسم که در سال 4 هزار سنتور تولید کرده است. پرسش این است که این سازها را چه کسانی می خرند؟ به یقین این اتفاق از طرف طرفداران موسیقی اصیل ایرانی رقم خورده است.
حسین پرنیا معتقد است که پُر شدن سالن کنسرت های هنرمندانی چون محمدرضا شجریان، «همایون شجریان»،«سالار عقیلی» و «علی رضا قربانی» نشان از آن دارد که هنرمندان این عرصه خوب عمل کرده اند، زحمت کشیده اند و همه ی تلاش خود را برای مخاطبان شان انجام داده اند.
پرنیا البته اذعان کرد که برخی شرکت های موسیقی با تولید آلبوم ها و برگزاری کنسرت های بی محتوا و بی کیفیت باعث شده اند تا ذایقه ی مردم در این زمینه افت کند.
پرنیا در ادامه تصریح کرد: با وجود این، موسیقی دانان عرصه ی موسیقی اصیل کشور این را هم می پذیرند که تمام سبک های موسیقی باید طرفداران خود را داشته باشند. این که ما بخواهیم سیل عظیم مردم فقط به سمت موسیقی ایرانی بیایند درست نیست؛ پس موسیقی های دیگر در این میان چه کنند؟ ما ستیزی با موسیقی های دیگر نداریم. من موافق این هستم که انواع موسیقی در کشور وجود داشته باشد نه یک نوع موسیقی خاص؛ ما باید میدان را باز کنیم که مردم بتوانند حق انتخاب داشته باشند.
*** نوآوری؛ آری یا نه؟
طی سال های اخیر هنرمندان بسیاری در عرصه ی موسیقی سنتی ایران تلاش کرده اند، نوآوری، خلاقیت و جذابیت هر چه بیشتر را چاشنی کار خود کنند؛ اما این که این خلاقیت به حد کافی بوده یا نه موضوعی قابل بحث است.
حسین پرنیا اگر چه تغییر همه روزه در حوزه ی موسیقی سنتی ایران را امکان پذیر نمی داند، با وجود این حتی حضور سازهای غربی از جمله «گیتار» برای ایجاد نوآوری در موسیقی اصیل ایرانی را در تضاد با این موسیقی نمی داند.
به باور این نوازنده اگر آهنگسازان و هنرمندان به صوت عالمانه و آگاهانه این سازها را در کنار هم قرار دهند، هیچ اشکالی نخواهد داشت؛ زیرا هم گیتار ساز است و هم سنتور و در صورت تلفیق این دو هیچ اتفاق جدید و نویی نمی افتد و نباید از این موضوع تعجب کرد.
پرنیا در توضیح این نظر افزود: این توانایی است که می تواند مخاطب را جذب کند؛ از استاد «صبا» پرسیدند که «فولوت» بهتر است یا «سه تار» گفت تا چه کسی بنوازد.
همایون نصیری نیز بر نوآوری در حوزه ی موسیقی سنتی تاکید دارد. او در این ارتباط به پژوهشگر ایرنا گفت: شاید یک عده از افراد خودشان باعث رکود کار خود شده اند اما عده یی هم هستند که مدام کار می کنند و سعی می کنند به فضاهای جدید برسند. به نظر من آن کسانی بیشتر رکود را تجربه می کنند که در این حوزه فقط دور خودشان می چرخند و با یکسری تعصب ها و حصارهایی که دور خودشان می کشند، مانع از پیشرفت شان می شودند. ما همیشه در یک زمان زندگی نمی کنیم؛ هر چه قدر زمان تغییر می کند و نسل تغییر می کند سلیقه ها هم تغییر می کند. این که ما نباید در سازبندی موسیقی سنتی از ساز گیتار یا دیگر سازهای غیر ایرانی استفاده کنیم، یکی از همین تعصب ها است که باعث می شود ما با فضای تکراری در موسیقی سنتی روبه رو شویم.
*** از بهبود فضا تا بهبود موسیقی
این واقعیت را نمی توان انکار کرد که برای پیشرفت در موسیقی ایرانی همه چیز به هنرمندان بستگی ندارد و نقش حمایتی نهادهای فرهنگی در این زمینه غیرقابل انکار است.
حسین پرنیا در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: اگر برخی رسانه های داخلی یا دستگاه های مربوط، نسبت به پخش موسیقی زنده و موسیقی های خوب دشمنی می ورزند و سیاست های آن ها نسبت به موسیقی سیاست های خاص خودشان است، این مشکل هنرمند نیست.
همایون نصیری اما بیشتر بر تلاش فعالان عرصه ی موسیقی برای بهبود شرایط این حوزه تاکید دارد. او در پاسخ به این پرسش که آیا حمایت و پشتیبانی فرهنگی از حوزه ی موسیقی سنتی می تواند برای پیشرفت این حوزه ی هنری خدمت رسان باشد؟ گفت: ما نمی توانیم انتظاری از جایی داشته باشیم؛ خود موسیقی دان ها باید تلاش کنند که جایگاه خود را درست کنند؛ زیرا تا زمانی که ما نخواهیم نمی توانیم موسیقیی را که هم به گوش خودمان و هم به گوش مخاطب خوش بیاید، ارایه دهیم. باید خودمان بخواهیم؛ در آن صورت است که می توانیم قدم های جدیدی هم برداریم.
به باور نصیری اگر عملکرد و برنامه های هنری هنرمندان عرصه ی موسیقی طبق روال قانونی و با مجوزهای رسمی باشد دچار مشکل نخواهند شد.
موسیقی اصیل ایرانی هنری با ارزش، ماندگار و با پیشینه ی تاریخی پر باری است که جهان را نیز به ادای احترام در برابر خود وا داشته است؛ چه خوب می شود اگر این هنر ارزشمند را به شایستگی ارج نهیم، با شناخت کافی و عالمانه از این گنجینه ی تاریخی، آن را قدر بدانیم و با توجه بیشتر به هنرمندان این عرصه آزردگی و شوریدگی را از دل ها و چهره های آنان بزداییم.
*گروه پژوهش های خبری
پژوهشم**9282**2054
انتهای پیام /*
: ارتباط با سردبير
newsroom@irna.ir