سلامت نیوز: خشكسالي در گوشه و كنار سرزمين ايران ريشه دوانده، قحطي آب هاي رو زميني، مردم را به سوي استفاده از آب هاي زيرزميني كشانده كه مايحتاج زندگي شان را كفاف نمي دهد.
كشاورزي ديگر در اين كشور رنگ و بوي ديگري گرفته، در چهارگوشه كشور، نگاه ها به سمت تغيير شيوه كشاورزي رفته و ديگر نمي توان به راحتي محصولاتي را كاشت كه نياز به آب فراوان دارند اما كسي گمان نمي كرد خشكسالي را بتوان به فرونشست زمين آن هم در سرزمين نه چندان پرآب فارس، ربط داد. زمين خشك شده و آب ها به قعر چاه ها رفته اند، مردم از همان چند قطره آب نمي توانند بگذرند، آنقدر آب هاي زيرزميني مصرف شده كه زمين در نزديكي نقش رستم و تخت جمشيد، دو بناي چند هزار ساله ايراني، نشست كرده است.
كارشناسان محيط زيست و محيط طبيعي بارها به مسوولان هشدار داده اند كه ايران با مشكلات جدي آب روبه رو خواهد شد، مشكلاتي كه خود مسوولان هم به قريب الوقوع بودن آن واقفند، سرپرست پايگاه جهاني تخت جمشيد اما اين نشست را اتفاقي جديد نمي داند و آن را مربوط به كل دشت مي داند.
مسعود رضايي منفرد در گفت وگو با «اعتماد»، خشكسالي هاي سال هاي 86 و 87 را عامل اين امر مي داند و مي گويد: «اين نشست در كل دشت است و بيشتر به خاطر خشكسالي هاي اخير است كه در سال 86 و 87 تشكيل شد. در آن سال ها خشكسالي شديد داشتيم و استان با بيش از 30 درصد كاهش بارندگي مواجه شد. از همان زمان، حفر چاه هاي عميق و نيمه عميق و برداشت بيش از حد از آنها اتفاق افتاد كه بر پايين رفتن سطح آب هاي زيرزميني تاثيرگذار بود.
رضايي به قراردادي كه با واحد زمين شناسي دانشگاه شيراز در اين خصوص بسته شده بود، اشاره كرد و افزود: «سال 89 قراردادي با واحد زمين شناسي دانشگاه شيراز بستيم، بر اساس اظهارات كارشناسان اين دانشگاه اعلام شد نزديك 20 متر از آب هاي زيرزميني پايين رفته و زمين نشست كرده و اين اتفاق خطر ناك است.»
او به راهكارهاي حل اين بحران اشاره كرد و گفت: «راهكار اين واقعه اين است كه سازمان آب مجوز حفر چاه ندهد و با چاه هاي غيرمجاز برخورد كند، درواقع نوعي بازنگري در مجوزهايي كه مي دهند داشته باشد. همچنين با نصب كنتور روي چاه مانع از استفاده بيش از حد از آب زيرزميني شود اما سازمان جهادكشاورزي هم مي تواند با تغيير الگوي كشت در منطقه و تبديل محصولات پرمصرف به كم مصرف از لحاظ ميزان آب، تعادلي در مصرف آب ايجاد كند. محصولاتي چون گندم، جو، برنج و چغندر، محصولاتي اند كه در منطقه كاشته مي شوند و مي توان آنهايي را كه پرمصرف هستند از زمين هاي كشاورزي حذف كنند تا به استفاده بيش از حد آب منجر نشود».
رضايي منفرد كه خود در رشته مديريتند بحران در حوزه ميراث فرهنگي تحصيل كرده، ورود ستاد مديريت بحران را به اين جريان لازم مي داند و مي گويد: «ستاد مديريت بحران بايد به اين اتفاق ورود كند چراكه اين ترك ها و نشست هاي زمين در سال 91 اتفاق افتاده و از آن زمان با اين قضيه دست به گريبان هستيم، ستاد با برنامه ريزي اي كه مي كند مي تواند سازمان هاي مربوطه را وارد كند و هركدام به نحوي كه در حيطه وظايف شان است، از پيشرفت اين اتفاق جلوگيري كنند. ما گزارش دانشگاه شيراز را كه مدون و مستدل بود، به ستاد بحران و استانداري داديم كه در حال پيگيري توسط اين دو ارگان است.»
ترك ها در نقش رستم جدي ترند
اما اوضاع نشست زمين در نقش رستم نسبت به تخت جمشيد، اوضاع بدتري است، به گفته رضايي، ترك هاي زمين از جلوي نقش ها در نقش رستم رد شده و بيشتر از تخت جمشيد، اثر را تهديد مي كند. او در خصوص اقدامات انجام شده پايگاه جهاني براي ممانعت از پيشرفت اين ترك ها در نقش رستم مي گويد: «آنچه مشخص است اين است كه ترك ها در تخت جمشيد در فاصله 700 متري در بوستان پرديس اتفاق افتاده اما در نقش رستم در فاصله نزديك تري رخ داده است. خاك هاي موجود در نقش رستم، خاك هاي دست ريز است كه باعث شده نگراني براي آن به وجود بيايد اما با روش هاي مختلف، سعي در تثبيت خاك كرديم و خاك دست ريزي كه در نقش رستم است را با مصالح مختلف پر كرديم تا در واقع به نوعي آن را تثبيت كرده باشيم. بعد از اين تثبيت، شاهد نشست نبوديم اگرچه اگر سياست درستي را در پيش نگيريم، اين خطر ممكن است بازهم اتفاق بيفتد و با تشديد خشكسالي، بدتر هم بشود.»
او به پلمب چاه هاي حفر شده در تخت جمشيد اشاره مي كند و مي گويد: «نخستين كاري كه كرديم اين بود كه چاه هاي حفرشده در تخت جمشيد را كه از آن استفاده مي شد، پلمب كرديم و به اداره آب اجازه حفر چاه در منطقه يي ديگر را داديم. از اصولي ترين كارها اين است كه مجوز چاه ها كم شود و برخي شان هم مسدود شوند.
اما خطر فروريختن زمين و به آن تبع بنا در تخت جمشيد، به خاطر پي بنا كه در كوه قرار گرفته، از نگاه اين مدير ميراثي، بعيد است، اما نه بعيدي كه در درازمدت هم رخ ندهد. رضايي معتقد است: «در حال حاضر خطر فرونشست در تخت جمشيد وجود ندارد، اما اگر نهادهاي مرتبط وارد عمل نشوند، احتمال خطر براي آن در درازمدت وجود دارد.»
اما از نگاه او، مهم ترين اتفاق تحت تاثير ترك ها و نشست زمين، فعال كردن گسل هاست، گسل هايي كه اگر فعال شوند شايد اثري از بناهاي پادشاهان ايراني بر زمين نماند. گسل هايي كه به خاطر نشست زمين آن هم به خاطر استفاده از آب هاي در دل زمين، آن هم به خاطر خشكسالي و روي آوردن آدم ها از سر اجبار به اين سفره هاي زيرزميني رخ دهد.
احتمال رخ دادن آب فروچاله با ادامه حفر چاه
اما پروفسور عزت الله رييسي، پژوهشگر، زمين شناس و عضو هيات علمي دانشگاه شيراز در اين خصوص به مهر گفته بود: «اين پديده طي سال هاي 1386 تا 1388 در منطقه نقش رستم تا روستاي شول اتفاق افتاد. اثرات نشست در امتداد كوه حسين از نقش رستم تا روستاي شول مشخص است و مقدار نشست بين دو تا 30 سانتي متر تغيير مي كند.»
رييسي به ميزان افت آب هاي زيرزميني اشاره كرد و افزود: افت شديد سطح آب زيرزميني (حدود 10 تا 15 متر)، بروز خشكسالي شديد طي اين سال ها و همچنين مساعد بودن آبخوان براي نشست (وجود لايه هاي ريزدانه رسي) موجب شد تا نشست حاصله در محوطه نقش رستم، بعضي منازل مسكوني در روستاي شول خود را به صورت ترك خوردگي ديوارها و حتي جابه جايي سقف بعضي از آنها نشان دهد و مردم محلي را همواره دچار وحشت و اضطراب كند.
وي ادامه داد: طي سال هاي مذكور در محدوده تخت جمشيد نشستي رخ نداد، اما افت سطح آب زيرزميني بالاخره اثر خود را در سال 1391 نشان داد به طوري كه در فاصله 200 متري از صفه اصلي تخت جمشيد شكافي موازي با صفه به طول 150 تا 200 متر، عرض يك متر و عمق حداكثر يك متر نمايان شد و محدوده تخت جمشيد نيز پديده نشست زمين را تجربه كرد.
پروفسور رييسي در خصوص راهكارهاي مقابله با اين پديده اظهار داشت: پيشنهاد مي شود اولابرداشت از چاه هاي پمپاژ در محدوده حريم تخت جمشيد و نقش رستم محدود شود به طوري كه افت سطح آب زيرزميني متوقف شود. ثانيا در صفه تخت جمشيد نقاط برداشت ارتفاعي و مختصاتي به صورت يك شبكه دقيق ژئودتيك (Geodetic Survey) نصب شده و نشست زمين پايش شود.
به اعتقاد اين كارشناس زمين شناسي، به علت وجود آهك در زير آبرفت، چنانچه چاه هاي برداشت آب تا مرز اين دو سازند يا پايين تر از آن حفر شوند، در اثر برداشت طولاني مدت آب احتمال رخداد آبفروچاله نيز وجود دارد كه مي تواند خطر احتمالي ديگري براي تخت جمشيد و نقش رستم در آينده باشد.