سلامت نیوز: شیر در کنار سرانه مطالعه، شمارگان روزنامه و میزان مصرف مواد بهداشتی از شاخص‌هایی است که پژوهشگران بر مبنای آن در خصوص میزان توسعه‌یافتگی یک جامعه قضاوت می‌کنند.
سرانه مصرف شیر به واسطه نقش تعیین‌کننده‌ای که در سلامت جامعه ایفا می‌کند از اهمیت زیادی برخوردار است. شیر به عنوان کامل‌ترین ماده غذایی می‌تواند همه وظایف یک غذای کامل را در بدن انجام دهد. شیر همچنین منبع غنی و غیر قابل جایگزین کلسیم، فسفر، پروتئین و ویتامین‌ها (16 نوع ویتامین) است.
با این همه آمارها نشان می‌دهد با‌وجود اهمیت فوق العاده شیر در سلامت بدن، مصرف آن در کشور ما جدی گرفته نمی‌شود و تقریباً یک سوم کشورهای توسعه یافته و نصف حداقل استاندارد جهانی است.
آناهیتا هوشیار راد، مجری طرح ملی بررسی الگوی مصرف مواد غذایی در گفت‌و‌گو با ایران می‌گوید: «آمارهای متفاوتی از سوی مراکز مختلف درباره سرانه مصرف شیر در ایران اعلام شده که میان 65 تا 85 کیلوگرم در سال متغیر است. اما محاسبات نشان می‌دهد این میزان حدود 70 کیلوگرم (3/69 کیلوگرم) است.» وی با اشاره به میزان مصرف شیر در سایر کشورها تأکید می‌کند: «سرانه مصرف شیر در ایران یک سوم کشورهای توسعه یافته و نصف حداقل استاندارد جهانی است.»
این عضو انستیتوی تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور توضیح می‌دهد که سرانه مصرف شیر در کشورهای اروپایی بیش از 300 کیلوگرم در سال است و حتی در برخی کشورها نظیر هلند، نروژ، سوئد و دانمارک این میزان به بیش از 500 کیلوگرم می‌رسد.
وی در ادامه می‌افزاید: «این میزان در کشور امریکا در حدود 190 تا 210 کیلوگرم است و این در حالی است که سازمان بهداشت جهانی حداقل میزان مصرف شیر به منظور تأمین کلسیم مورد نیاز بدن را 165 کیلوگرم و حد مطلوب آن را 300 کیلوگرم و میزان ایده‌آل مصرف را 450 کیلوگرم دانسته است.»
وقتی شیر از سبد خانوار حذف می‌شود
میزان سرانه تولید شیر در کشور ما از سوی نهادهای مسئول مانند وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته 10 میلیون تن اعلام شده است در حالی که مرکز آمار کشور این میزان را 6/6 میلیون تن اعلام کرده که بطور میانگین اگر سرانه تولید شیر در کشور را تقسیم بر جمعیت کنیم عددی در حدود 88 کیلوگرم بدست خواهد آمد که با توجه به مصرف 5 درصدی شیر تولیدی توسط گوساله‌ها و نیز میزان 5 درصدی ضایعات شیر در کارخانه‌های فراوری و همچنین اختصاص 20 درصد شیر به تولید شیرخشک می‌توان نتیجه گرفت که سرانه تولید شیر در ایران کمتر از 70 کیلوگرم است.
این آمارها درکنار هزینه‌هایی که به دلیل مصرف نکردن شیر به جامعه تحمیل می‌شود، موضوع نگران‌کننده دیگری است، که دکتر محمد آذر فر، متخصص تغذیه به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «حذف شیر از سبد خانوار ایرانی، پیامدهای جبران ناپذیری برای سلامت خانوارهای ایرانی خواهد داشت که کوتاهی قد، خرابی دندان‌ها، نرمی استخوان در کودکان، پوکی استخوان، اختلالات بینایی و ابتلا به بیماری‌های عفونی در بزرگسالان از جمله آثار مخرب آن خواهد بود.»
وی تلاش برای ارتقای سرانه مصرف شیر در کشور را مسأله‌ای ضروری می‌داند و می‌گوید: «مصرف منظم شیر در کودکی می‌تواند از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کند و با توجه به میزان گستردگی و شیوع پوکی استخوان در بین سالمندان کشور می‌تواند راهکاری برای مصون ماندن از این بیماری باشد.»
آذرفر در ادامه می‌گوید: «مصرف منظم شیر می‌تواند به بهبود علائم قاعدگی در خانم‌ها (افسردگی، اختلالات خلقی، سردرد، کمردرد) کمک کند. همچنین مصرف روزانه شیر به همراه سبزیجات و میوه‌ها می‌تواند موجب کاهش فشار خون شود.»
این متخصص تغذیه با اشاره به نقش شیر در پیشگیری از بیماری‌ها بیان می‌کند: مصرف روزانه شیر در جلوگیری از دیابت نوع دوم بسیار مؤثر است و همچنین می‌تواند در پیشگیری از سرطان روده بزرگ و نیز سرطان سینه نقش بسزایی ایفا کند.
وی ادامه می‌دهد: «تحقیقات نشان داده است کودکانی که شیر روزانه را در برنامه غذایی خود دارند نسبت به همسالان خود که شیر مصرف نمی‌کنند باهوش‌ترند.»
دلایل کاهش مصرف شیر در ایران
دکتر محمد آذرفر در پاسخ به سؤالی مبنی بر علل پایین بودن سرانه مصرف شیر در ایران به نقش مسائل فرهنگی اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «عامل اساسی و عمده در تمایل نداشتن خانواده‌ها برای مصرف شیر چارچوب‌های تثبیت شده الگوی تغذیه‌ای خانواده‌های ایرانی است.»
او می‌گوید: «سبد غذایی یک خانواده دریک فرایند فرهنگی، اجتماعی شکل می‌گیرد که عواملی نظیر طبقه اجتماعی، عادت‌های فرهنگی تغذیه‌ای، منطقه جغرافیایی، سنت‌های قومیتی، میزان آگاهی‌های عمومی، تبلیغات و… در شکل‌گیری آن مؤثر است.» وی با اشاره به مشکلات زیادی که برای تغییر در یک الگوی تثبیت شده تغذیه‌ای در جوامع وجود دارد، اظهار می‌کند: «برای شکل دهی یک الگوی غذایی سالم باید علاوه بر گسترش آگاهی‌های عمومی از مجاری مختلف رسانه‌ای و تبلیغاتی، عمده تمرکز را روی کودکان و نوجوانان قرار داد تا پیش از شکل‌گیری عادت‌های غذایی در ایشان مبادرت به ارائه الگویی سالم در مصرف مواد غذایی برای آنها کرد که در این مسأله نقش آموزش و پرورش بسیار حائز اهمیت است.»
آذرفر همچنین به قیمت شیر و محصولات لبنی اشاره می‌کند و می‌گوید: «نمی‌توان عوامل اقتصادی و توان خرید مردم را در الگوی تغذیه‌ای‌شان نادیده گرفت.
افزایش قیمت شیر و محصولات لبنی در فرایند هدفمندی یارانه‌ها موجب شده مصرف شیر در کشور طی دو سال گذشته حدود 22 درصد کاهش یابد که این موضوع می‌تواند شاهدی بر میزان تأثیرگذاری مسائل اقتصادی در ترکیب موجود در سبد غذایی خانوارها باشد.»
وی درباره میزان تأثیر سرانه تولید شیر و دسترسی آن در بالا رفتن شاخص مصرف شیر در کشور می‌گوید: «قطعاً رشد سرانه تولید می‌تواند تأثیری مثبت در مصرف شیر داشته باشد که از طریق کاهش قیمت و گسترش دسترسی خانواده‌ها به این ماده غذایی حیاتی در ارتقای سرانه مصرف نقش‌آفرینی کند.»
آذرفر یکی دیگر از دلایل مصرف کم شیر را حساسیت برخی افراد به این ماده غذایی اعلام می‌کند و توضیح می‌دهد: برخی افراد در اثر کمبود ماده‌ای به نام لاکتوز در دستگاه گوارش نسبت به قند موجود در شیر (لاکتوز) واکنش نشان می‌دهند که معمولاً این مشکل به دلیل مصرف کم لبنیات رخ می‌دهد و راه‌حل آن شروع مصرف شیر در مقادیر کمتر است تا این عامل برطرف شود.»
وی درخصوص راهکارهای موجود برای رشد سرانه مصرف شیر اظهار می‌کند: «تغییر الگوی غذایی خانواده‌ها از طریق ارتقای آگاهی‌های عمومی اساسی‌ترین و پایدارترین راه‌حل برای این مسأله است. تبلیغات هدفمند و هوشمند برای آگاه‌سازی خانواده‌ها از مزایای شیر و پیامدهای ناگوار مصرف نکردن آن باید در اولویت‌های ارگان‌های مرتبط به امر سلامت عمومی قرار گیرد.»
آذرفر همچنین توزیع شیر در مدارس را بسیار مهم می‌داند و می‌گوید: «این اقدام علاوه بر این‌که می‌تواند بخشی از نیاز کودکان به شیر را تأمین کند در نهادینه‌سازی فرهنگ مصرف روزانه شیر نیز نقشی انکار ناپذیر دارد.»
وی اختصاص یارانه به تولیدکنندگان را به عنوان راهکاری برای تثبیت و حتی کاهش قیمت و رشد سرانه تولید معرفی کرد که نقشی مهم در افزایش رغبت خانواده‌ها به مصرف شیرخواهد داشت.
این متخصص تغذیه با اشاره به دو مصوبه اخیر شورای عالی سلامت که در آن دولت موظف به تداوم طرح توزیع رایگان شیر در مدارس و نیز اختصاص درآمدهای حاصل از حذف یارانه شیر به تولیدکنندگان شیر و محصولات لبنی شده است، می‌گوید: «این اقدام شورا نشان‌دهنده اراده دولت برای ارتقای سرانه مصرف شیر در کشور است ودر صورت عملی شدن می‌تواند گامی قابل توجه در این مسیر تلقی شود.»
