خشکی زنده‌رود از بی‌قانونی است‌

مورخان رودخانه‌ها را مادر تمدن‌ها می‌دانند، به طوری که تمامی تمدن‌های بزرگ هم‌چون مصر، بین‌النهرین و … در کنار رودها شکل گرفته‌اند و جریان زاینده رود زندگی بخش بهترین نمونه آن در فلات مرکزی ایران است.

به گزارش خبرنگار‌ خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه اصفهان، ارزش این رودخانه به آن است که جریان آن وارد سرزمین خشک و کم آب مرکزی کشور شده و با دو نیم کردن آن اقلیمی متفاوت و مناسب زیست بشر فراهم کرده و در طول تاریخ حکومت‌های بزرگ همواره حساسیت خاصی بر تدوین و حفاظت از حق آبه‌های کشاورزان و محیط زیست آن از خود نشان داده‌اند، امری که به قول کارشناسان در طول سه تا چهار دهه اخیر به دلیل عدم رعایت آمایش سرزمینی در توسعه صنایع سنگین در دو استان اصفهان و یزد و از طرف دیگر توسعه بی‌دلیل کشاورزی در مراتع زیبای استان چهارمحال مورد بی‌حرمتی قرار گرفته و بیش از ادعای کاهش بارندگی‌ها در خشکی و نابودی آن نقش داشته است.

در این خصوص رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان به عنوان اولین تشکل صنفی کشاورزی کشور با حضور در دفتر ‌ایسنا، منطقه اصفهان، درباره قدمت نظام حق آبه‌داری و علل خشکی زنده رود و هم‌چنین مشکلات معیشتی زارعان آن به سخن نشسته است.

تقسیمات زاینده رود ریشه در حکومت مادها دارد

حسین محمد رضایی گفت: جریان حیات بخش زاینده رود از پای زردکوه زاگرس آغاز و به تالاب گاوخونی ختم می‌شود که همواره منشأ سرسبزی، زیبایی و اساس تمدن در فلات خشک مرکزی ایران در طول قرن‌های متمادی تاریخ بوده است.

وی افزود: اطلاق نام زاینده‌رود به این رودخانه به این خاطر است که به علت سختی زمین در بستر و حوالی بستر رودخانه (از جنس شیست)، آب‌های آبیاری شده دوباره بعد از نفوذ در زیر خاک اراضی، کم و بیش به زاینده‌رود باز می‌گردد، به عبارتی می‌توان گفت که بستر زاینده‌رود زهکشی اراضی و مناطق اطراف آن است.

رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان یادآور شد: البته برخی هم اعتقاد دارند، علت نامگذاری زنده‌رود بر روی این رودخانه زندگی بخشی آن در سرزمین خشک مرکزی ایران است.

‌محمدرضایی با بیان اینکه سابقه تمدن در حوضه آبریز زنده رود از کشاورزی جدا شدنی و قابل انکار نیست، ادامه داد: طبق اسناد تاریخی اولین تقسیمات آب این رودخانه در یک هزار و 800 سال قبل یعنی به دوران اردشیر بابکان ساسانی بر می‌گردد، اما پس از آن در سده سوم هجری نیز “ابن رسته اصفهانی” در کتاب “اعلاق النفیسه” به وجود چنین تقسیماتی در آن عصر یعنی یک هزار و 100 سال پیش اشاره دارد.

وی با بیان اینکه اصفهان یکی از شهرهای مهم سلسله مادها در ایران بوده است، خاطر‌نشان کرد: اعتقاد داریم که قرن‌ها قبل از ساسانیان، حکومت مادها اولین تقسیم کنندگان آب زنده رود بوده‌اند، چرا که در هیچ شهری از ایران به شریان‌های بزرگ جدا شونده از رودخانه‌ها مادی نمی‌گویند و این نام برای نهرها و جوی‌های بزرگ فقط در اصفهان به کار می‌رود و به عبارت بهتر این کلمه اشاره به روش تقسیم آب توسط حکام آن سلسله دارد.

وی یادآور شد: منطقه تپه اشرف در حوالی پل شهرستان قدمتی بیش از هفت هزار سال دارد و این موضوع نشان دهنده سابقه زیاد تمدن در حاشیه این رودخانه و به دلیل وجود زاینده رود بوده است.

طومار منسوب به شیخ بهایی است

این عضو کمیته کشاورزی، آب و منابع طبیعی فرمانداری شهرستان اصفهان گفت: حدود 500 سال قبل در زمان شاه طهماسب صفوی آخرین تغیرات در این طومار اعمال شد که امروزه همگان به نام طومار شیخ بهایی آن‌را می‌شناسند، اما واقعیت آن است که طومار فقط منسوب به این شخصیت مذهبی و علمی آن عصر است.

محمدرضایی تاکید کرد: طومار تقسیمات آب در سال 923 ه-ق تدوین نهایی شده است، حال آنکه در 30 سال بعد یعنی به سال 953 ه-ق علامه شیخ بهایی دیده به جهان گشود، پس وی اصلاً نقشی در تنظیم آن نداشته، اما به هر دلیل به وی منتسب شده است.

الگوی مناسب کشت در طومار تقسیمات زنده رود

وی درباره میزان سهم آب حق آبه داران زاینده رود تصریح کرد: این طومار حق آبه‌ها را به 33 سهم کلی تقسیم کرده است که دوباره آن را به 275 سهم جزیی که بازهم این عدد به سه هزار و 98 سهم خردتر تقسیم شده است که به نوعی نشان از دقت بالا در تدوین آن دارد.

‌این کارشناس بخش کشاورزی در پاسخ به سؤالی که آیا در دقت بالای این طومار اغراق نشده است، گفت: هرگز بزرگنمایی نشده، چرا که اولاً آب زنده رود نسبت به تمامی رودخانه‌های معروف ایران قدیم همانند سیحون، کارون، فرات و … خیلی کمتر بوده و دغدغه بهره‌برداران زیاد و دوم اینکه حکومت‌ها هم به دلیل خشکی فلات مرکزی ایران نظارت و حساسیت زیادی برای هدر ندادن و استفاده درست از آن در امر زراعت از خود نشان می‌دادند.

‌محمدرضایی افزود: بر اساس جریان آب و وسعت و حاصلخیزی زمین‌های زراعی سهم حق آبه‌داران در طومار این گونه تعریف شده است، لنجانات 10 سهم (شش سهم لنجان علیا و 4 سهم لنجان سفلی یا همان النجان)، ماربین شامل غرب شهر اصفهان و شهرستان خمینی شهر فعلی چهار سهم، جی شش سهم، کرارج سه سهم، براآن (شمالی و جنوبی) چهار سهم و رودشت یا رودشتین (شامل جلگه و بن رود) مجموعاً شش سهم.

وی با بیان اینکه طبق طومار از بالای دست منطقه آغدمیش و پل کله در بالا دست رودخانه هیچ کس حق برداشت از رودخانه را نداشته، اظهار کرد: البته از مناطق یاد شده به سمت بالا یعنی سر شاخه‌های زنده رود مسیر دره‌ای و غیر قابل کشت است و زراعتی چندانی هم نمی‌شده و فقط در قسمت‌هایی کمی از حاشیه بستر رودخانه کشاورزی اندکی وجود داشته و مانند امروز انرژی الکتریسیته برای پمپاژ آب وجود نداشته است.

رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان با تاکید بر اینکه حوضه آبریز زنده‌رود در تاریخ الگوی کشت مناسب و منظم با اقلیم خود داشته است، تصریح کرد: در طومار منسوب به شیخ بهایی سهم آب لنجانات به نام کشت برنج ذکر و تدوین شده، زیرا این بخش همواره پر آب‌ترین منطقه بوده است، هر چند محصولات دیگری نیز در آن بخش کشت می‌شد.

محمدرضایی با بیان اینکه حق‌آبه ماربین بیشتر صرف درخت‌کاری می‌شده است، ادامه داد: منطقه شرق اصفهان یعنی از کرارج تا بن رود بیشتر غله‌کاری و پنبه کاری و در جی صیفی و سبزی کاری رواج داشت.

‌وی خاطر‌نشان کرد: حدود 130 تا 150 مادی آب رودخانه را به مزارع انتقال می‌دادند که این مادی‌ها خود به جوی‌های کوچک‌تر در بین زمین‌ها تقسیم می‌شد، اما نکته‌ای که نباید به آن بی توجهی کنیم این است که کشاورزی بر اساس همین تقسیمات ذکر شده همواره موجب بقای تالاب گاوخونی و محیط زیست زنده رود بوده است، امری که پدران ما به آن حساسیت زیاد داشتند. نظارت بر برداشت سهم آب‌های مناطق بر عهده میرآب‌ها انجام می‌شده است.

صفوی، آغاز فکر انتقال آب به زاینده رود

محمدرضایی درباره علت و تاریخ حفر تونل‌ها گفت: با توجه به افزایش جمعیت در حاشیه زنده رود فکر انتقال آب از رودخانه کوهرنگ یکی از سر شاخه‌های کارون به زاینده رود، از عهد صفوی آغاز شد که بعد از 15 سال کار موفقیتی حاصل نکرد.

وی افزود: در سال 1301 ه-ش مجلس شورای ملی طرح انتقال آب رودخانه کوهرنگ را به زاینده رود تصویب و در مهر ماه 1327 ه-ش کلنگ این طرح به زمین خورد و مهر ماه 1332 یعنی در طول پنج سال تونل اول به طول دو هزار و 835 متر و با آورد آب سالانه 300 میلیون مترمکعب افتتاح شد.

رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان با بیان اینکه تونل اول تماماً با هزینه حق آبه‌داران احداث شده است، تصریح کرد: میانگین آورد طبیعی آب زاینده رود حدود 850 میلیون مترمکعب در سال است که با احتساب تونل اول مجموعاً یک میلیارد و 150 میلیون مترمکعب آب در شرایط آبسالی می‌باشد که طبق قانون متعلق به کشاورزان حق آبه‌دار این رودخانه است.

محمدرضایی ادامه داد: تونل دوم کوهرنگ و تونل خدنگستان و چشمه لنگان در شهرستان فریدن از آوردهای دولتی است که مجموع آورد آب آن در سال 420 میلیون مترمکعب است.

صنایع اصفهان، میهمان ناخوانده رودخانه

وی با انتقاد از عدم اجرای طرح صحیح آمایش سرزمینی در توسعه صنایع فلات مرکزی ایران گفت: حدود 73 درصد آب زنده رود متعلق به کشاورزان آن حوضه است و اسناد مالکیت چند هزارساله زارعان این رودخانه بر آب آن قابل انکار نیست.

این کارشناس کشاورزی ادامه داد: متأسفانه شرب و صنعت پرمصرف و بزرگ استان هم‌چون ذوب آهن، فولاد مبارکه، پتروشیمی، نیروگاه‌ها، پالایشگاه و … در طول دهه‌های اخیر بر جان زنده رود افتاده‌اند و این در حالی است که آنها از حق آبه کشاورزان و بیش از سهم خود برداشت می‌کنند.

محمدرضایی اضافه کرد: میزان آب هرچقدر که باشد باید عادلانه قسمت شود نه اینکه با عنوان خشکسالی همه آب را صنایع بردارند و به کشاورز هیچ حقی ندهند در صورتی که صنایع حق آبه‌ای ندارند و میهمانان ناخوانده رودخانه هستند.

چرخ صنعت یزد با حق آبه کشاورزان اصفهان می‌چرخد

وی درباره مباحث و مشکلات رخ داده در خصوص تونل سوم کوهرنگ گفت: مطابق قانون این تونل به طول 24 کیلومتر باید طی چهار الی پنج سال تمام و آب آن به زاینده رود الحاق می‌شد، اما این طرح تا به امروز 21 سال طول کشیده و هنوز این تونل به بهره‌برداری نرسیده است.

رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان با تاکید بر اینکه در نخستین سال انتقال آب به یزد اولین خشکی زاینده رود رخ داد، ادامه داد: متأسفانه از 14 سال پیش آب این تونل که هنوز افتتاح نشده است، توسط دولت هفتم با عنوان شرب به صنایع یزد انتقال داده شده، اما این طرف حق آبه‌داران واقعی آن بیچاره و ورشکسته شدند.

محمدرضایی افزود: حفاران در جریان حفر این تونل به چشمه‌ای برخورد کردند که یک هزار لیتر بر ثانیه آب از آن خارج می‌شد که با مشقت تمام این معضل رفع و حفر تونل ادامه یافت، اما پس از مدتی در ادامه نیز به یک گسل 300 متری به نام (زرآب) برخورد کردند.

‌وی اضافه کرد: این گسل نیز با ادامه حفاری در خطر خرد شدن قرار می‌گرفت و دستگاهTBM در این گسل کارایی نداشت و به همین دلیل مجبور شدند به صورت دستی حفر تونل را ادامه دهند و در روز فقط می‌توانستند 8 سانتی متر پیش روی داشته باشد، اما به هر حال پس از 21 سال کار حفاری تقریبا تمام و باید سدی برای جمع آوری و هدایت آب و انتقال آن به زنده رود احداث شود.

انتقاد از توقف طرح کارشناسی 12 ساله با هیاهو و غوغا

رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان تونل بهشت آباد را از دیگر طرح‌های انتقال آب به مرکز کشور معرفی کرد و گفت: قرار بود با حفر آن حدود یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب آب از سر شاخه‌های کارون در چهارمحال به سه استان اصفهان، یزد و کرمان منتقل شود، اما این رقم با مخالفت‌های فراوان به 580 میلیون مترمکعب کاهش یافت.

محمدرضایی تاکید کرد: متأسفانه این طرح پس از 12 سال کار کارشناسی و فقط به دلیل هیاهو و جنجال برخی توسط وزیر نیرو متوقف شده است، چرا که مسئولان چهارمحال و بختیاری اصرار بر انتقال آب با لوله به جای تونل را دارند که البته رضایت مسئولان یزد برای انتقال خط لوله دوم آب از بهشت آباد موجب پافشاری مقامات چهارمحالی برای انتقال آب به اصفهان با همین روش شد.

وی تصریح کرد: لوله‌گذاری در ارتفاعات چهارمحال فقط موجب صرف هزینه‌های گزاف آزادسازی زمین‌های روستایی و صرف انرژی برای پمپاژ آب است و از سوی دیگر با خطر زلزله و یا فرونشست زمین لوله‌ها متلاشی خواهد شد، در حالی که تونل مسیری کوتاه‌تر و دارای شیب مناسب به سمت اصفهان خواهد بود.

حفر تونل بهشت آباد زیانی به چشمه‌ها نمی‌رساند

این کارشناس زراعت در خصوص انتقاد وارد شده به خشکیده شدن چشمه‌های استان چهارمحال به وسیله حفر تونل اظهار کرد: این سخن درست نیست، زیرا سه دستگاه حفاری TBN سفارش داده شده از کشور فرانسه که در حین حفاری بتن تزریق می‌کند و این امر مانع از انتقال آب چشمه‌ها به درون تونل مذکور می‌شود و این در حالی است که این دستگاه‌ها مخصوص حفاری‌های زیر دریا است که با حجم بسیار عظیمی از آب سرو کار دارد.

محمدرضایی خاطر نشان کرد: علیرغم غوغای نمایندگان چهارمحال مردم اردل همواره طرفدار انتقال آب به وسیله تونل هستند، چرا که مقرر بود سالانه حدود 250 میلیون متر مکعب آب برای کشاورزی آن نقطه اختصاص یابد و مردم آن منطقه همواره با نامه‌نگاری به دفتر مقام معظم رهبری به حفر تونل تاکید داشته‌اند.

وی ادامه داد: به دلیل آنکه اردل نسبت به رودخانه بهشت آباد در بلندی قرار دارد، بنا بر این شد با حفر تونل و انتقال آب به سمت فلات مرکزی سدی ساخته شود و میزان آب ذکر شده برای کشاورزی آنان تخصیص یابد.

خشکی زنده رود از بی قانونی است نه خشکسالی

رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه بی توجهی به قانون به مراتب بیش از خشکسالی موجب خشکی زنده رود شده است، گفت: علاوه بر عدم رعایت آمایش سرزمینی در استقرار صنایع پر مصرف در طول یکی دو دهه اخیر برداشت‌های بی رویه و عدم نظارت صحیح بر آن فشاری مضاعف به رودخانه وارد کرده است.

محمدرضایی گفت: برداشت‌های بی‌رویه در مناطق بالاتر از لنجان یعنی مناطق کوهستانی مسیر رودخانه بدون توجه به پایین دستی‌ها ادامه دارد و جالب این است که سازمان آب منطقه‌ای استان اصفهان هم به منع این عمل غیر قانونی توجهی ندارد.

وی افزود: متأسفانه این برداشت و به عبارت بهتر پمپاژ بی‌حساب آب در استان چهارمحال نیز در طول سال‌های اخیر جزء همین مشکلات ذکر شده است که ریشه آن باز به عدم رعایت آمایش سرزمینی در مباحث توسعه باز می‌گردد.

این عضو کمیته کشاورزی آب و منابع طبیعی فرمانداری شهرستان اصفهان تصریح کرد: این استان مرتفع دارای بهترین مراتع است، اما در سال‌های اخیر افرادی عمدتاً صاحب نفوذ، با خرید زمین‌های آن اقدام به ایجاد باغات از طریق حفر چاه‌ها و هم‌چنین پمپاژ آب از زاینده رود به بالای تپه‌ها و سنگلاخ‌ها کردند که علاوه بر بی حرمتی به حق آبه پایین دستی‌ها علف‌زار و مراتع خوب آن دیار را هم از بین برده‌اند.

محمدرضایی یاد آور شد: یکی از جرایم قانونی “شق النهر” یا همان ایجاد جوی‌ها و نهرهای خارج از قاعده در مسیر رودخانه است که متأسفانه این امر در سال‌های اخیر به وفور اتفاق افتاده و طبق مصوبه هیئت وزیران در تاریخ 1333.2.29 به شماره 4322 باید با آن برخورد جدی شود.

مسئولان نام خسارت بر صدقات پرداختی نگذارند

وی در ادامه با انتقاد از بی‌توجهی مقامات کشوری به وضع معیشتی کشاورزان گفت: کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان رقم خسارت خشکسالی زارعان حوضه زاینده رود شهرستان اصفهان را 422 میلیارد تومان اعلام می‌کنند، اما خسارت وارد شده به این کشاورزان خیلی بیشتر از این‌ رقم است و طبق محاسبات انجام شده خسارات ایجاد شده کشاورزی استان اصفهان از بی آبی طی شش سال اخیر بیش از 6200 میلیارد تومان بر آورد شده است.

رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان تاکید کرد: بارها به مسئولان گفته‌ایم نام خسارت بر ارقام ناچیز معیشتی از طرف دولت نگذارند، چرا که این اعداد پرداختی از حقوق ماهانه یک کارگر ساده هم کمتر است که برای یک دوره عدم کشت به کشاورزان پرداخت می‌کنند و این در حالی است که کشاورزان به خصوص در شرق اصفهان همواره افتخار پرداخت زکات به محرومان جامعه را داشتند، اما در حال حاضر در فراهم کردن معاش خود با مشکل مواجه هستند.

گفت‌وگو از: کامران صباغی، خبرنگار ایسنا-منطقه اصفهان

انتهای پیام