بنای باستانی چانکیلو Chankillo یکی از چند صد بنای مرموزی است که بر روی زمین نقش بسته و در هیچ کجای تاریخ نیز پاسخی دلیل بر علت ساخت آن وجود نداشته و البته این که سازندگانش هم چه کسانی بوده اند به نحوی مرموز مانده ، الا این که گفته شود که این بنای باستانی توسط موجودات فضایی ساخته شده است.
مدت‌ها قبل از اینکه تمدن اینکا‌ها در کشور امروزی پرو در امریکای جنوبی به قدرت برسند و شروع به پرستیدن خدای خورشید خود کنند، تمدنی ناشناخته شروع به ساخت بنایی پیچیده و مرموز کرد که به باور کارشناسان می‌توان بنای باستانی چانکیلو Chankillo را «قدیمی‌ترین رصدخانه خورشیدی قاره آمریکا» نام نهاد، اما متأسفانه این تمدن هیچ اثر و نشانه دیگری از خود برجای نگذاشته تا ما بدانیم این مهندسان باستانی چه کسانی بودند.
این خرابه‌های باستانی که به نام Chankillo شناخته می‌شوند، اگرچه به قدمت مکان‌هایی مانند استون هنج نیستند، اما به اذعان کارشناسان «شاهکاری از نبوغ خلاق» محسوب می‌شوند و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که در هیچ کجای دنیا دیده نمی‌شود. این شاهکار مهندسی اکنون با توجه به قدمت و البته نبود هیچ شواهد دیگری از سازندگان خود، محل بحث و جدل فراوانی شده است. چگونه می‌شود اثر به این عظمت و بزرگی و البته پیچیدگی، سازندگانی داشته باشد که هیچ اثر دیگری از خود برجای نگذاشته باشند؟
بنای باستانی چانکیلو Chankillo که در صحرای ساحلی پرو واقع شده است، دارای ردیفی از ۱۳ برج سنگی است که با هم افق یک تپه را از شمال به جنوب، مانند پوزخندی دندانه دار نشان می‌دهند. جدای از این بنای قابل توجه که به سیزده برج معروف است.
بنابراین ویرانه‌های بنای باستانی چانکیلو Chankillo یا همان رصدخانه شامل یک مجموعه سه جداره بالای تپه به نام معبد مستحکم و دو مجموعه ساختمانی به نام رصدخانه و مرکز اداری است. بنا به باور باستان شناسان این مکان که بیش از ۲۳۰۰ سال پیش تکمیل شد، در قرن اول میلادی به طور کامل متروک شده بود و برای قرن‌ها برای مسافران به صورت یک رمز و راز باقی ماند. تنها زمانی که کاوش‌های رسمی در اواخر قرن بیست و یکم آغاز شد، باستان شناسان متوجه این بنا شدند.
در مقابل یک چشم‌انداز بیابانی و در روز روشن، سازه‌های سنگی بالای تپه بنای باستانی چانکیلو Chankillo که تقریباً ۳۰۰ متر (۹۸۰ فوت) امتداد دارند، چندان چشمگیر به نظر نمی‌رسند، اما در سحرگاه و هنگام غروب منظره داستان دیگری را به نمایش می‌گذارد. با طلوع خورشید از شرق، یک گوی نور در جایی در امتداد خط الراس برج‌ها ظاهر می‌شود.
در این میان همانطور که سال پیش می‌رود، موقعیت طلوع خورشید نیز تغییر می‌کند، تقریباً انگار نور افق دندانه‌های بنای باستانی Chankillo را یکی یکی نخ دندان می‌کشد. برای مثال، در انقلاب تابستانی، طلوع خورشید در انتهای سمت راست برج ظاهر می‌شود. در حالی که در انقلاب زمستانی، طلوع خورشید در انتهای سمت چپ برج قرار می‌گیرد.
برج‌های چانکیلو به قدری با دقت مکان یابی شده‌اند که وقتی تماشاچی در نقطه‌ای خاص زیر خط الراس می‌ایستد، می‌تواند زمان سال را در دو یا سه روز فقط بر اساس طلوع یا غروب خورشید پیش‌بینی کند.
با این حال نقطه رصدی که به سمت غرب به سمت خط الراس نگاه می‌کند – این ساختار رصدخانه است – از غروب خورشید استفاده می‌کند. در نقطه‌ای که تصور می‌شود نقطه مشرق شرقی باشد، تنها طرح سنگی ناقص اتاق باقی مانده است، اما در یک مکان متقارن قرار دارد و از طلوع خورشید استفاده می‌کرده است. برای مثال، اعتدال سپتامبر زمانی تعریف می‌شود که خورشید بین برج ششم و هفتم غروب کند، همانطور که در تصویر زیر نشان داده شده است.
تمدن باستانی که این رصدخانه خورشیدی را طراحی کرده است به سختی قابل شناسایی است، اما باستان شناسان می‌گویند که این تمدن باید یکی از قدیمی‌ترین فرهنگ‌ها در قاره آمریکا بوده باشد. در واقع، این فرهنگ بیش از ۱۰۰۰ سال قبل از فرهنگ اینکا‌ها که در نجوم نیز پیشرفته بود، وجود داشت و توانست چنین بنای عظیم و پیچیده‌ای را بسازد.
البته از آنجا که ویرانه‌های بنای باستانی چانکیلو Chankillo منسوب به این تمدن در صحرای ساحلی بین رودخانه Casma و رودخانه Sechin پرو قرار دارند، سازندگان اصلی بنا اکنون از سوی باستان شناسان به عنوان فرهنگ Casma-Sechin شناخته می‌شوند.
دانشمندان می‌گویند تمدن مربوط به بنای باستانی چانکیلو Chankillo احتمالاً خورشید را مانند اینکا‌ها به نوعی یک خدای بزرگ می‌دانست. پلکان‌های منتهی به هر برج به‌شدت نشان می‌دهند که این مکان زمانی برای مراسم مذهبی استفاده می‌شده است. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی، این رصدخانه احتمالاً بین ۵۰۰ تا ۲۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شده است.
با گذر زمان سپس بنای باستانی چانکیلو Chankillo به دلایلی این سایت متروکه شد و برج‌ها از بین رفتند. در دوران اوج خود، باستان شناسان می‌گویند این سازه‌ها به رنگ زرد، اخرایی یا سفید گچ کاری شده و با نقاشی‌های دیواری یا اثر انگشت تزئین شده اند. با این حال، اگرچه این تزئینات از بین رفته و از هم پاشیده است، اما بقایای این برج‌های سنگی همچنان با وفاداری روز‌های سال را ثبت می‌کنند. اکنون تلاش‌های حفاظتی برای حفظ دقت این تقویم باستانی در حال انجام است.
در سال ۲۰۲۱، مجموعه بنای باستانی چانکیلو Chankillo به دلیل طراحی برجسته و بینش آن نسبت به جهان بینی جوامع باستانی، رسماً به فهرست میراث جهانی یونسکو پیوست. در توضیح یونسکو آمده است:
«برخلاف هم‌ترازی‌های معماری بر روی یک هدف نجومی که در بسیاری از مکان‌های باستانی در سراسر جهان یافت می‌شود، خط برج‌ها کل قوس‌های طلوع و غروب خورشیدی سالانه را می‌پوشاند که به ترتیب از دو نقطه دید متمایز مشاهده می‌شوند، که یکی از آن‌ها هنوز به وضوح در بالا قابل مشاهده است؛ بنابراین بنای باستانی چانکیلو Chankillo یا همان رصدخانه خورشیدی Chankillo شاهدی بر اوج تکامل تاریخی طولانی اقدامات نجومی در دره Casma است.»
