عدسی نمرود (Nimrud Lens) یک شیء باستانی است که در شهر نمرود (Nimrud) در عراق امروزی کشف شده است. این عدسی از جنس کریستال سنگی (معمولاً کوارتز) ساخته شده و قدمت آن به حدود ۷۵۰ تا ۷۱۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمیگردد. این شیء به عنوان یکی از قدیمیترین نمونه های عدسی های شناخته شده در تاریخ بشر محسوب می شود.
عدسی نمرود به شکل یک عدسی محدب است و قطر آن حدود ۳۸ میلیمتر و ضخامت آن حدود ۲۳ میلیمتر است. برخی از پژوهشگران بر این باورند که این عدسی ممکن است به عنوان یک ذرهبین یا بخشی از یک ابزار نوری اولیه استفاده شده باشد.
با این حال، هنوز بحثهایی در مورد کاربرد دقیق این عدسی وجود دارد و برخی نیز معتقدند که ممکن است این شیء به عنوان یک تزئین یا بخشی از یک جواهر استفاده شده باشد.
عدسی نمرود در سال ۱۸۵۰ توسط باستانشناس بریتانیایی آستن هنری لایارد (Austen Henry Layard) در کاخ آشوریان در نمرود کشف شد و اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می شود.
این موضوع باور رایج مبنی بر اینکه تلسکوپ توسط هانس لیپرشی در سال ۱۶۰۸ اختراع شد را به چالش می کشد و امکان بهره مندی تمدن های باستانی از دانش پیشرفته درباره نجوم را مطرح می کند و البته این شیء به عنوان یکی از شواهد اولیه استفاده از عدسی ها در تاریخ بشر مورد توجه قرار گرفته است.
ویژگیهای عدسی نمرود
عدسی نمرود (که عدسی لایارد نیز نام دیگرش است ) ۷۵۰ الی۷۱۰ سال قبل از میلاد قدمت دارد و از کریستال سنگی طبیعی ساخته شده که کمی بیضی شکل است.
این عدسی یک نقطه کانونی در حدود ۱۱ سانتی متر (۴.۳۳ اینچ) از سمت صاف و فاصله کانونی در حدود ۱۲ سانتی متر (۴.۷۲ اینچ) دارد. صنعت زیبا و پیچیده شیشهسازی در دنیای باستان، این ابعاد لنز نمرود را معادل یک ذرهبین ۳× میسازد.
در ترکیب عدسی نمرود با یک عدسی دیگر، میتوان به بزرگنمایی بسیار بیشتری دست یافت. سطح عدسی با دوازده حفره ایجاد شده است که در هنگام سنگ زنی باز میشوند. این حفرهها حاوی نفتا یا مایع دیگری هستند که در کریستال خام به دام افتادهاند. گفته میشود که این لنز قادر است نور خورشید را با کیفیتی نه چندان عالی فوکوس کند.
نظر محققات موزه بریتانیا در خصوص عدسی نمرود چیز دیگری است : «هیچ مدرکی مربوط بر اینکه آشوریها از لنزها چه برای بزرگنمایی و چه برای ایجاد آتش استفاده میکردند، وجود ندارد و به احتمال زیاد این یک قطعه منبت، شاید برای مبلمان باشد.» با این حال، بسیاری با این ادعا مخالفند.
آیا عدسی نمرود Nimrud Lens ساخته صنعتگران آشوری است ؟
صنعتگران آشوری حکاکی های پیچیدهای میساختند و میتوانستند از عدسی بزرگنمایی در کار خود استفاده کنند.
کاشف این عدسی خاطرنشان کردهاست که کتیبههای بسیار کوچکی بر روی آثار آشوری پیدا کردهاست که گمان میرود با کمک عدسی تهیه شدهاند.
دانشمند ایتالیایی جیووانی پتیناتو از دانشگاه رم پیشنهاد کردهاست که آشوریان باستان از این عدسی بهعنوان بخشی از تلسکوپ استفاده میکردند و این امر دانش آنها را از اخترشناسی توضیح میدهد.
از سوی دیگر کارشناسان باستانشناسی آشوری متقاعد نشدهاند و تردید دارند که کیفیت نوری این عدسی برای چنین کاربردی کافی بوده باشد. آشوریان باستان سیارهٔ زحل را بهعنوان خدایی میدیدند که توسط حلقهای از مارها احاطه شده بود، که پتیناتو پیشنهاد میکند تفسیر آنها از حلقههای زحل از طریق مشاهدهٔ این سیاره با گونهای تلسکوپ بودهاست.
کارشناسان دیگر میگویند که از مارها در اساطیر آشوری بهطور مکرر یاد شدهاست و خاطرنشان میکنند که در هیچیک از نوشتههای نجومی متعدد آشوری که باقی ماندهاست، اشارهای به تلسکوپ وجود ندارد.
البته طبق عقیده پتیانتو عدسی نمرود یکی از اولین عدسیهایی است که قابلیت استفاده در تلسکوپ را داشته که البته از قدیمیترین عدسی ها میتوان به عدسی Le Scribe Accroupi یا Scribe Seated Scribe و Kai در موزه لوور اشاره نمود.