پشت تاریک ماه (که به آن سمت پنهان ماه نیز میگویند) در واقع همیشه از زمین قابل مشاهده نیست، زیرا چرخش ماه و مدار آن قفل شده است (قفل کشندی). این سمت برای اولین بار در سال 1959 توسط فضاپیمای لونا 3 شوروی تصویربرداری شد. این بخش برخلاف سمت رو به زمین، دهانههای بیشتری دارد و فاقد دریاهای بزرگ گدازهای است که در سمت نزدیک مشاهده میشود. این تفاوت به علت تأثیر جاذبه زمین و توزیع نامتقارن جرم ماه است.
سمت پنهان ماه، که به اشتباه گاهی “نیمه تاریک ماه” نامیده میشود، همواره از دید ساکنان زمین مخفی است. این پدیده به دلیل قفل کشندی رخ میدهد که باعث میشود یک سمت ماه همیشه به سمت زمین باشد.
ویژگی های پشت تاریک ماه:
- سطح ناهموار: این بخش از ماه دارای دهانههای برخوردی فراوانی است که در اثر برخورد شهاب سنگها به وجود آمدهاند. برخلاف سمت نزدیک، در این ناحیه دریاوارهای بزرگ گدازهای کمتر دیده میشود.
- عدم وجود دریاوارها: در سمت پنهان، حوضههای عمیق کمتری وجود دارد که اجازه فورانهای آتشفشانی و تشکیل دریاوارها را بدهد. به همین دلیل، دریاوارهای بزرگ بیشتر در سمت پیدای ماه تشکیل شدهاند.
افسانهها و نظریهها در خصوص پشت پنهان ماه :
با توجه به عدم مشاهده مستقیم این سمت از زمین، نظریهها و افسانههای متعددی درباره وجود پایگاههای بیگانگان یا سازههای باستانی در این ناحیه مطرح شده است. برخی معتقدند که بیگانگان پایگاههای خود را در سمت پنهان ماه احداث کردهاند تا از دید انسانها مخفی بمانند.
کاوشهای فضایی در پشت تاریک ماه :
اولین تصاویر از پشت تاریک ماه در سال ۱۹۵۹ توسط فضاپیمای لونا ۳ شوروی به دست آمد. همچنین، در سال ۲۰۱۹، چین با فرود کاوشگر چانگای ۴ در این ناحیه، به اولین کشوری تبدیل شد که بهطور مستقیم سطح سمت پنهان ماه را مورد بررسی قرار داد.
ارتباط پشت تاریک ماه و فرازمینی ها
سمت پنهان ماه، که همواره از دید مستقیم زمین مخفی است، همواره موضوع گمانهزنیها و نظریههای مختلفی بوده است. برخی معتقدند که در این ناحیه، سازههای باستانی یا پایگاههای متعلق به موجودات فرازمینی وجود دارد.
این نظریهها عمدتاً بر اساس تصاویر و مشاهداتی است که بهطور غیررسمی منتشر شدهاند. با این حال، تاکنون هیچ مدرک علمی معتبری که وجود چنین سازهها یا ارتباطی با فرازمینیها را تأیید کند، ارائه نشده است. بسیاری از این ادعاها در حوزه نظریههای توطئه قرار میگیرند و توسط جامعه علمی پشتیبانی نمیشوند.
دانشمندان تاکنون سمت نزدیک ماه را بهخوبی مشاهده و بررسی کردهاند. فضانوردان نیز تاکنون در سمت نزدیک ماه فرود آمدهاند تا بتوانند از آنجا با ناسا و تجهیزات مستقر در زمین ارتباط برقرار کنند. تمام کاوشگرهای ارسالی ماموریتهای آپولو نیز با سمت نزدیک ماه سروکار داشتهاند.
اگرچه قسمت دور ماه از منظر ما قابلمشاهده نیست، درست نیست که آن را سمت تاریک ماه بنامیم. از این رو اصطلاح سمت تاریک ماه که پینکفلوید سال ۱۹۷۳ در آلبوم مشهورش درباره آن سوی ماه به کار برد، از نظر علمی درست نیست و در واقع، شب و روز در هر دو طرف ماه دقیقا مانند زمین است.
امروز میدانیم که سمت موسوم به سمت تاریک ماه دارای سطحی ناهموار با تعدادی فرورفتگی است که در اثر برخورد شهاب پدید آمدهاند. با این حال کلمه «تاریک» ممکن است به ماهیت ناشناخته و کمتر بررسیشده این سمت از ماه هم اشاره داشته باشد.
پشت پنهان ماه چند ناحیه مسطح معروف به «دریا» هم دارد؛ از جمله حوضه آپولو که در حوضه وسیع قطب جنوبــآیتکن (SPA) قرار دارد؛ این یک دهانه برخوردی عظیم با قطر حدود دو هزار و ۵۰۰ کیلومتر و عمق ۱۳ کیلومتر است که نزدیک به یکچهارم دور ماه را پوشش میدهد.
به گفته ستارهشناسان، هر دو طرف قمر زمین در یک ماه به طور مساوی در معرض روز و شب قرار دارند و یک روز قمری حدود دو هفته زمینی طول میکشد.
امروزه دانشمندان به کمک کاوشگرهای مدرن توانستهاند نقشه کاملی از سطح ماه به دست آوردند. از نظر تاریخی، فرودگر «چانگ ئی ۴» و مریخنورد «یوتوــ۲»، نخستین اجرامیاند که در سمت پنهان ماه فرود آمدهاند. کاوشگر چینی چانگئی ۴ در حال حاضر در حال کاوش در حوضه وسیع قطب جنوب-آیتکن است و نخستین فضاپیمایی محسوب میشود که تاکنون در آنجا فرود آمده است.
پژوهشگران امیدوارند به کمک چانگئی ۴ بتوانند به پرسشهایی در خصوص ویژگیهای این دهانه پاسخ دهند.
کاوشگر «برشیت» نیز که ساخت آن هفت سال زمان برد و نزدیک به ۹۵ میلیون دلار برای آن هزینه صرف شد، هم قرار بود در سال ۲۰۱۹ سمت تاریک ماه را بررسی کند، اما این کاوشگر به دلیل بروز مشکلات فنی در دقایق پایانی فرود، موفق به فرود سالم بر سطح ماه نشد.
پشت پنهان ماه از نظر امواج رادیویی هم پاک است و به امواج ارسالی ما از زمین آلوده نشده است. از این رو محققان میتوانند سیگنالهای ضعیفی از کیهان را در آنجا بررسی کنند؛ به بیان دیگر، سیگنالهایی که در نیمه نزدیک ماه قابل دریافت نیستند. برای مثال، چانگئی ۴ میتواند امواج رادیویی با بسامد پایینی را که از خورشید یا حتی فراتر از آن میآید ثبت کند.
شناسایی این امواج در زمین به دلیل فعالیتهای انسانی از جمله امواج برنامههای تلویزیونی و رادیویی و سایر اشکال سیگنالهای ارتباطی ناممکن است. امواج رادیویی با بسامد پایین روشی برای مشاهده گذشته کیهان در زمان تولد نخستین ستارگان و سیاهچالهها است و از نحوه شکلگیری ساختارهای گیتی شناخت و درک بیشتری در اختیار دانشمندان قرار میدهد.
دانشمندان اینک برای ماموریتهای سرنشیندار آینده به ماه آماده میشوند و آنطور که میگویند، ماه را به عنوان یک ایستگاه بین راهی برای رسیدن به مریخ در نظر گرفتهاند. برای نمونه، از زمانی که ماهواره مشاهدهگر و حسگر دهانههای ماه مشهور به «الکراس» موفق به کشف ذخایر عظیم آب در ماه شد، دانشمندان در پی یافتن روشی برای تجزیه آب به هیدروژن و اکسیژن و استفاده از آن برای سوخت و تنفس بودهاند.
در حال حاضر محققان در حال کاوش در دهانههای قطبی ماه هستند که برخی از آن دهانهها هرگز روشنایی روز را ندیدهاند و به معنی واقعی کلمه تاریکاند و هیچ نوری به آنها تابیده نشده است. در واقع بخشهایی از این ناحیه ماه در تاریکی مطلق قرار گرفتهاند؛ با این حال همچنان کل سمت دور ماه را نمیتوان «نیمه تاریک» ماه نامید.
