جشن های ایران باستان دارای قدمت بسیار زیادی هستند و هر کدام با رسم و رسوماتی خاص جذابیت های بینظیری دارند. در این مطلب آنها را معرفی خواهیم کرد.
جشن برجسته ترین نمود فرهنگ باستانی ایران است و مردم ایران به ذات، انسان های شاد و جشن دوستی هستند. برخی جشن های ایران باستان که ما ایرانیان در طول تاریخ ریشه دارمان داشته ایم به بوته فراموشی سپرده شده اند و به طور کلی از تقویم هر ساله پاک شده اند. البته جای بسی خرسندی است که نوروز، بزرگ ترین جشن های ایران باستان تا کنون تپش های پی در پی خود را حفظ کرده و مانا مانده است. بدون جشن های باستانی هر شناختی از فرهنگ ایرانی ناقص و نارسا است و نوروز نماد و خلاصه ای از تمام این جشن ها در تار و پود تاریخ این مرز و بوم است.
جشن ها در ایران باستان
شاید این سوال برای بسیاری از ما پیش آمده باشد که چرا در ایران باستان تعداد عیدها این قدر زیاد بوده است و مردم به طور مداوم در حال اجرای جشن در هر ماه سال بوده اند. این سوال به این دلیل در ذهن ما شکل می گیرد که معنای جشن در فرهنگ لغات و رفتارهای روزمره امروز ما متفاوت از نیاکان مان است و بسیاری از ما به درستی نمی دانیم که در گذشته، جشن ها ه مفهومی داشته اند.
جشن در ایران باستان به معنای عبادت بوده است و اصلا اجرای این جشن ها، یک نوع عبادت مذهبی به شمار می رفته است. جالب تر از همه این که ایرانیان برای جشن های خود، درجه اهمیت قائل بودند! درجه اهمیت به این معنا که جشن های ایران باستان از دو دسته جشن های مستحب و جشن های واجب تشکیل می شده اند. جشن های مستحب به این صورت اجرا می شده که هر کسی می توانسته در جشن شرکت می کرده و هر کس که عذر و بهانه ای هر چند کوچک داشته، مختار به عدم حضور در جشن می شده است. اما در جشن های واجب، افراد فقط در صورت بیماری و یا ناتوانی جسمانی اجازه داشته اند تا در جشن حضور به هم نرسانند.
جشن فروردینگان، نوزدهم فروردین
جشن فروردینگان یا فرودُگ یکی از جشن های مهم در میان ایرانیان باستان بوده است. جشن فروردینگان در میان بسیاری از نوشته ها به اشتباه به عنوان مراسم سوگواری یادآوری شده است اما باید دانست که سوگواری در فرهنگ کهن ایران زمین هیچ جایگاهی نداشته است. این که عده ای بر اساس شواهد و استناداتی ناقص گمان می کنند جشن فروردینگان، مراسم سوگواری است به این خاطر است که در این مراسم برای روح اموات دعا خوانده می شود و تصاویر و یادگاری هایی از اموات هر خانواده به نمایش گذاشته می شود. در واقع، یاد کردن از اموات در جشن فروردینگان که اولین ماه از سال جدید است به این دلیل انجام می شود که اموات فراموش نشوند و باقی ماندگان همیشه این را به خاطر داشته باشند که اگر امروز شاد هستند و قوتی برای خوردن دارند به خاطر زحماتی است که در گذشتگان و نیاکان شان در گذشته کشیده اند.
جشن اردیبهشتگان، سوم اردیبهشت ماه
جشن اردیبهشتگان یا گلستان جشن از جلمه جشن های ایران باستان به حساب می آید که در البته به جشن آتش نیز در میان زرتشتیان ایران معروف است. دلیل وجود این جشن به این خاطر است که دامن سخاوتمند طبیعت ایران در این ماه سرسبز و پر از گل های آتشین رنگی می شود که دل هر تنابنده ای را مجذوب و شیفته خود می کند و هر کسی را ترغیب به برگزاری جشن و حضور در طبیعت می کند. ایرانیان باستان در چنین روزی با پوشیدن لباس های سفید و یکدست که نماد پاکیزگی است به برگزاری جشنی بزرگ و شاد می پرداختند و یزدان را به خاطر لطف مجددش و جان دهی دوباره به طبیعت شکر می کرده اند.
جشن خردادگان، ششم خرداد
جشن خردادگان مربوط به ماه سوم سال یعنی خردادماه می شود. این جشن در میان جشن های ایران باستان بیش تر متمرکز بر پاسداشت اساسی ترین عنصر حیات بخش یعنی آب است. جشن خردادگان را امشاسپند نیز می نامند که مربوط به ستایش آب و آبادانی است و در این ماه، بیش تر محصولات به کمک آب، این عنصر حیات بخش، به مرحله برداشت نزدیک می شود و نعمت را به سفره ایرانیان دوچندان می کند. بد نیست در این فرصت نگاهی به نام خرداد بیاندازیم و مفهوم آن را در زبان اوستایی بررسی کنیم؛ خرداد که در واقع در پارسی باستان «هُردات» بوده است به معنای «رسایی و کمال» است و امشاسپند مربوط به ایزدبانویی می شود که در رشد گیاهان و محصولات کشاورزی نقش به سزایی در میان اساطیر ایران داشته است. امشاسپند خردادگان در میان اساطیر ایران، کارش این بوده است که آب را به کمک شاهراه های خاک به گیاهان برساند و به رشد هر گیاهی کمک کند. جشن خردادگان همان طور که در مدح آب و آبادانی است به نکوهش تشنگی و خشکسالی هم اشاره دارد و مردم در ایران باستان به لعن و نفرین دو مفهوم دروغ و خشکسالی در جشن خردادگان می پرداختند و از خداوند طلب آمرزش و رحم می کرده اند.
جشن تیرگان، سیزدهم تیر
در گاهشمار ایرانیف جشن تیرگان که از جشن های ایران باستان بوده است در روز سیزدهم تیرماه انجام می شده است. جشن تیرگان در هر سال و در ماه تیر ماه به مناسبت «داشت تیشتر» انجام می گرفته است. «داشت تیشتر» ستاره ای از اساطیر ایران زمین بوده است که به باران آوری آن را می شناخته اند و مردم ایران با دعا و نیایش، از این ستاره می خواستند که با اجازه از اهورامزدا، باران را به آن ها و زمین های زراعی شان ارزانی دارد و کشت آن ها را بارور کند.
البته جشن تیرگان اشاره ای هم به کمان کشی آرش، یکی از اساطیر ایران، نیز اشاره دارد و این اشاره در جشن تیرگان بیش تر به این دلیل انجام می شده تا ایرانیان حس وطن پرستی خود را حفظ کنند و همیشه در حفظ مرز و بوم ایران زمین کوشا باشند. جشن هایی که در این متن به آن ها اشاره شد تنها گوشه ای از تمام جشن های زیبای ایران زمین بود و برای رسیدن به مفهومی جامع از جشن های ایران باستان نیاز به اشارات بیش تری در این زمینه است. گرچه، حتی بردن نام تعدادی از جشن های ایرانی نیز برای ما ایرانیان یادآور خوشی و تاریخی کهن و پر افتخار است!
