خشکسالی جدای از اثرات آشکاری که بر ابعاد مختلف زندگی و حیات بشری دارد، همواره اثرات بسیار و پر دامنه ای بر بخش‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی ما و فراتر از آن بر حیات زمین و موجودات زنده آن دارد.
این اثرات با وجود اهمیت و دامنه اثرگذاری و دربرگیری گسترده‌ای که دارند گاه از منظر ما پنهان می‌مانند.
حیات آدمی و فراتر از آن حیات همه موجودات بیش از هر چیز به “مایع حیات” بستگی دارد. به هر روی، حیات وحش و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری از جمله موجوداتی هستند که وقوع خشکسالی و کم آبی به طور مستقیم بر زندگی و زیست آنها اثرگذار است.
پدیده خشکسالی و به تبع آن کاهش رشد و نمو گیاهان تاثیر مستقیم بر زاد آوری و زیست گیاهخواران و تاثیر غیر مستقیم بر حیات گوشتخواران دارد و به نوعی خشکسالی چرخه غذایی طبیعت را دچار مشکل می‌کند و از همین رو است که خشکسالی نه تنها زندگی ما انسان‌ها را با خطر جدی مواجه می‌کند، تاثیر مستقیم بر جمعیت‌های جانوری و گیاهی دارد.
از آنجاکه استان سمنان زیست بوم‌های بزرگ و مهمی در دل خود جای داده و تعدادی از مهمترین گونه‌های گیاهی و جانوری طبیعت ایران را در دامان خود پرورش می‌دهد، کم آبی و خشکسالی‌های پیاپی در این استان، حیات این گونه های نادر را نیز به خطر می‌اندازد.
تاثیر خشکسالی بر زادآوری و جوجه‌آوری حیات وحش
معاون محیط طبیعی اداره حفاظت محیط زیست استان سمنان معتقد است: خشکسالی نه تنها تاثیر قابل توجهی بر زیست جانوران بلکه تاثیر عمیق و تعیین کننده‌ای بر زادآوری و جوجه آوری حیات وحش و به ویژه پرندگان دارد.
بهرامعلی ظاهری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه سمنان با اشاره به اهمیت زیستگاه‌های این استان، از زیست 50 گونه پستاندار، 160 گونه خزنده و 6 گونه دوزیست و 697 گونه گیاهی در این استان خبر داد.
وی افزود: روند خشکسالی و همچنین خشکسالی موجود در سال جاری تاثیر قابل توجهی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر زادآوری و جوجه آوری حیات وحش و به خصوص پرندگان داشته است تا جایی که تعداد بسیاری از کبک‌ها و تیهوها و سایر پرندگان در فصل بهار بدون جوجه مشاهده شده‌اند و تعداد بره‌ها و بزغاله‌های موجود در ترکیب گله‌ها پایین بوده است.
معاون محیط طبیعی اداره حفاظت محیط زیست استان با بیان اینکه خشکسالی در مناطق کوهستانی درختان ارس را به شدت تهدید می‌کند تصریح کرد: در اکثر مناطق کوهستانی در حین پیاده‌روی و گشت و کنترل مناطق، آثار این خشکسالی‌ها در مناطق و بر روی درختان مشاهده می شود.
بیشترین آثار سوء خشکسالی در جمعیت زوج سمان نظیر آهو، جبیر، کل، بز، میش و… مشاهده می‌شود.
وی اظهارکرد: تاثیر خشکسالی‌ها بر اکوسیستم‌های مناطق کویری و بیابانی استان که به شدت سست و شکننده است بسیار قابل توجه است و آثار آن بر درختچه‌ها و بوته‌های مناطق بیابانی از قبیل قیچ زارها و تاغ زارها نیز دیده می شود.
معاون محیط طبیعی محیط زیست استان تصریح کرد: بیشترین تاثیر خشکسالی سالیانه بر روی گیاهان یکساله و علوفه‌ای است که رابطه مستقیم با تعلیف و چرای گیاهخواران دارد.
وی با بیان اینکه بروز پدیده خشکسالی و به تبع آن کاهش رشد و نمو گیاهان تاثیر مستقیم بر زادآوری و زیست گیاهخواران و تاثیر غیرمستقیم بر حیات گوشتخواران دارد تصریح کرد: بیشترین آثار خشکسالی در جمعیت‌های زوج سمان استان از قبیل آهو، جبیر، کل، بز، قوچ و میش مشاهده می‌شود و بالطبع آثار و تبعات این موضوع بی تاثیر بر جمعیت گوشتخوارانی که از این گونه‌ها تغذیه می‌کنند نیست.
ظاهری ادامه داد: یکی از تاثیرات اصلی پدیده خشکسالی اثرات منفی و سوئی است که بر زادآوری و جوجه آوری حیات وحش و پرندگان وجود دارد و کاهش این نرخ به وضوح در حیات وحش و جمعیت‌های آن در زیستگاه‌های استان مشاهده می شود.
مهاجرت درون استانی حیات وحش
وی در پاسخ به این پرسش که خشکسالی چه تاثیری بر میزان مهاجرت حیات وحش از زیستگاه‌های استان به سایر زیستگاهها داشته است به ایسنا گفت: یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر پدیده مهاجرت، نیازهای غذایی و تامین خوراک است و حیات وحش به دنبال این موضوع مهاجرت‌هایی داشته‌اند ولی با توجه به اینکه زیستگاهها و مناطق استان بسیار پهناور هستند مهاجرت‌ها اغلب درون استانی بوده و خروج حیات وحش به خارج از استان کمتر مشاهده می شود.
وی تصریح کرد: بیشترین گونه‌هایی که از روند پدیده خشکسالی تاثیر می پذیرند و ممکن است مهاجرت در میان جمعیت آنها اتفاق بیفتد گونه‌هایی نظیر: آهو، جبیر، گورخر و… هستند.
خریداری بیش از 300 تن علوفه خوش خوراک
وی با بیان اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست برای کاهش اثرات پدیده خشکسالی و کم آبی فعالیت‌های بسیار زیادی انجام داده است تصریح کرد: خرید لوازم و ادوات آبرسانی و تانکرهای انتقال آب، احداث آبشخور و منابع ذخیره آب با حجم بسیار زیاد و… از جمله اقدامات انجام گرفته در این خصوص است.
وی همچنین گفت: تامین علوفه مورد نیاز حیات وحش و خریداری بیش از 300 تن علوفه خوش خوراک و انتقال آن به مکانهای قابل دسترس برای حیات وحش در اولویت برنامه‌ها قرار دارد.
حیات وحش و تهدید آتش سوزی در جنگلها و مراتع
معاون محیط طبیعی محیط زیست استان اظهارکرد: جدای از تهدیدات ناشی از وقوع خشکسالی، حیات وحش و کلاً گونه‌های گیاهی و جانوری با تهدیدات دیگری نظیر آتش سوزی و شکارغیرمجاز در مناطق جنگلی و مرتعی نیز روبرو هستند.
وی خاطر نشان کرد: با توجه به وسعت بسیار زیاد زیستگاه‌های استان و کمبود امکانات حفاظتی و پایش برای حفاظت از گونه‌های جانوری باید از شکار و صید غیرمجاز به شدت جلوگیری شود.
تاثیر خشکسالی بر حیات گونه‌های گیاهی
شوربختانه در کشور ما برخلاف گونه‌های جانوری که یکی دو دهه‌ای است حساسیت بالایی در سطح رسانه‌ها نسبت به آنها وجود دارد، کمتر این حساسیت نسبت به گونه‌های گیاهی وجود دارد و این در حالی است که خشکسالی‌های پی در پی، اثرات منفی زیادی بر گونه‌های گیاهی دارد و چه بسا، برخی از این گونه‌ها در اثر تداوم خشکسالی‌ها و در سکوت خبری از طبیعت زیبای کشورمان کم شوند.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان معتقد است: بیشترین تاثیر خشکسالی بر روی گیاهان یکساله و علوفه‌ای است اما گیاهانی چون “گون” و “درمنه” حتی سال‌هایی که هوا گرم و بارندگی نیز کم باشد اگر چه رشد کمی دارند اما به حیات خود ادامه می دهند.
بیشترین تاثیر خشکسالی بر روی گیاهان یکساله و علوفه‌ای است
محمد نقی عزیزی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه سمنان، گفت: زمانی که خشکسالی اتفاق می افتد امکان رویش گیاهان کم می‌شود و گیاهانی که به آب و رطوبت حساسیت بیشتری دارند از بین می روند.
وی تصریح کرد: برخی گونه‌های سبزی نیز که با محیط خود را سازگار کرده‌اند به مرور و بر اثر خشکسالی‌های پی در پی از بین می روند.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با بیان اینکه اکوسیستم در عرصه‌های بیابانی شکننده است خاطرنشان کرد: در عرصه‌های بیابانی به علت کمبود آب و یا خشکسالی به تدریج تنوع گونه‌های گیاهی کم می شود و این کاهش تنوع سبب می شود از پایداری اکوسیستم کاسته شود.
عزیزی با بیان اینکه در محیط‌ها و اکوسیستم‌هایی که رطوبت زیاد است و تنوع گونه‌ها نیز فراوان است مدیریت راحت تر است افزود: در این محیط‌ها حتی اگر شدت چرای دام ها نیز زیاد باشد به علت فراوانی گونه‌های گیاهی ، خسارت زیادی به محیط زیست و زیستگاهها وارد نمی شود.
وی از وجود نزدیک به 800 گونه گیاهی در سطح استان خبر داد و گفت: در صورت تداوم خشکسالی از میزان تنوع این گونه‌ها قطعاً کاسته می شود.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تصریح کرد: پراکندگی این گونه‌ها در سطح استان به یک میزان نیست اما برخی از گونه‌ها نظیر ” درمنه ” در همه نقاط استان دیده می شود.
گونه گون گچی و سرخدار در معرض خطر انقراض قرار دارند
عزیزی همچنین با بیان اینکه برخی گونه‌های گیاهی موجود در استان که با شرایط محیطی استان سازگار هستند در معرض خطر انقراض قرار دارند به خبرنگار ایسنا گفت: گونه “گون گچی” و “سرخدار” از جمله مهمترین این گونه‌ها هستند که در خطر انقراض قرار گرفته اند.
وی افزود: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با همکاری مرکز تحقیقات و همچنین اداره کل محیط زیست استان در حال تدوین برنامه‌هایی است تا از گونه‌های در خطر انقراض نظیر گون گچی حفاظت کرده و مانع از انقراض این گونه‌های با ارزش شود.
تاکید استاندار بر کاهش اثرات سوء ناشی از خشکسالی به حیات وحش استان
همچنین محمدوکیلی عالی ترین مقام اجرایی دولت در استان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی را از اولویت‌های دولت تدبیر و امید دانست و گفت: دولت حساسیت بالایی در این بخش دارد.
استاندار سمنان با اشاره به وقوع خشکسالی در استان گفت: استان سمنان در سال جاری از نظر میزان بارندگی‌ها آخرین استان کشور بود و همین ممکن است مشکلاتی را در این بخش در پی داشته باشد اما دستگاه‌های ذیربط موظفند همه توان خود را برای به حداقل رساندن این آثار زیانبار ناشی از خشکسالی به کار گیرند.
محمد وکیلی با بیان اینکه بحران خشکسالی، جدای از اثرات سویی که در بحث حیات وحش دارد متاسفانه در اواخر سال گذشته و اوایل سال جاری لطمات بسیاری به بخش دامداری و عشایری استان نیز وارد کرد، ادامه داد: خشکسالی افزون بر 82 هزار رأس دام عشایری استان را تلف کرد و صنعت مرغداری و زنبورداری استان را با زیان‌های زیادی روبرو کرد.
وی در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا در خصوص اقدامات انجام گرفته برای جلوگیری از خسارات ناشی از خشکسالی به حیات وحش استان گفت: در این خصوص دستورات لازم به مراکز ذیربط داده شده و آبرسانی و همچنین تامین علوفه برای زیستگاه‌هایی که در اثر خشکسالی با مشکل کمبود آب و علوفه روبرو هستند، انجام می گیرد.
به هر روی، زیست بوم‌های استان سمنان و گونه‌های متعدد و نادر آن امسال نیز برای چندمین سال پیاپی با خشکسالی دست و پنجه نرم کردند. آنها در آستانه سرکردن سال سخت دیگری هستند و شاید بادهای کویری از همین امروز بوی باران خورده خاک را به مشام آنها می رسانند. شاید هم آهوان تیزپای استان خود را برای رمیدن در زیر باران پاییزی آماده می کنند تا آمدن باران را جشن بگیرند.
اگر چه کار پژوهشی و علمی در خصوص میزان اثرگذاری این خشکسالی‌ها بر زاد و ولد حیات وحش و زیست گیاهان و گرده افشانی و تکثیر آنها انجام نگرفته اما آنچه هویدا است این است که خشکسالی‌های اخیر و کم آبی، زیست آنها را نیز تحت شعاع قرار داده و آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند تداوم این وضعیت ممکن است در آینده حیات این گونه‌های نادر را با خطر جدی مواجه کند بنابراین بهتر است مسوولان امر از همین امروز به فکر آنها باشند چرا که چه بسا حیات وحش استان و گونه‌های نادری چون یوزآسیایی، آهو، گورخر ایرانی، گونه اندمیک زاغ بور، وزغ کویری و بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی دیگر در سال‌های آینده نیز با وضعیت مشابهی نظیر آنچه امسال با آن روبرو بودند، مواجه باشند.
گزارش از آذر پژمان خبرنگار ایسنای استان سمنان
انتهای پیام