چگونگی ماجرا
رییس دربار فردینالد، این خبر فاجعه‌بار را در روز ۲۸ ژوئن ۱۹۱۴ این‌گونه به فرزندان آنان رساند: «با کمال تاسف به اطلاع شما می‌رسانم که امروز هر دو مقام معظم سلطنتی به دست قاتلی ناجوانمرد در سارایوو کشته شدند.»
آنتون اشتاین‌باخ، افسر محافظ فرانتس فردیناند که هنگام ترور این زوج در نزدیکی آنان بود، چند ساعت بعد ماجرا را به مامور بازپرسی کل صربستان این گونه گزارش می‌دهد: «من اول صدای یک تیر را شنیدم و بعد دومین تیر در رفت. بعد دیدم که گلوله به شاهرگ همایونی خورد و ایشان افتاد. همسرشان هم که نشسته بود، تیر خورد و درگذشت.»
چند روز پس از این ترور، برای فردیناند و همسرش سه بار مراسم خاکسپاری برگزار شد. نخستین آن در شهر بندری تریسته در شمال شرقی ایتالیا بود. آخرین مراسم تدفین در قلعه‌ی آرشتتن در غرب وین پایتخت اتریش برپا شد. آرامگاه این دو در این قلعه واقع است.
ماجراهای پشت‌پرده
اعضای “جنبش ملی جوانان بوسنی” و گاوریلو پرنسیپ که تابعیت اتریش را داشت، تنها “دشمنان” خانواده‌ی سلطنتی اتریش مجارستان نبودند و از انجام این عملیات تروریستی سود نمی‌بردند. دراگوتین دیمیریوویچ، رییس اداره‌ی اطلاعات و امنیت صربستان که از پشتیبانی روس‌ها در سن‌پترزبورگ نیز برخوردار بود، در این میان نقش تعیین‌کننده‌ای به عهده داشت.
صوفی نوزتیتس ـ رینک، دختر این زوج سلطنتی معتقد بود که نبرد قدرت میان کشورهای آن دوران و منافع اقتصادی ـ سیاسی هر یک از آن‌ها،عوامل اصلی آغاز جنگ بودند. او در سال ۱۹۸۴ هنگامی که ۸۴ سال داشت، در باره‌ی طرح‌های سیاسی فرانتس فردیناند که با اهداف رهبران کشورهای دیگر اروپایی هماهنگ نبود، گفته است: «او علاقه داشت که مسایل ملی پیشرفت کنند و می‌خواست که سرزمین‌های زیادی را از قلمرو پادشاهی خود جدا کند تا هر کشوری راضی باشد. ولی زبان اصلی و رسمی همان آلمانی باقی بماند…. به نظر من او می‌دانست که چه چیزی در انتظارش است.»
روایت تاریخی ترور
امروزه کمتر تاریخ‌دانی است که بر علت‌های اصلی جنگ جهانی اول مُهر تایید نکوبد: رقابت اتریش و روسیه در شبه‌جزیره‌ی بالکان، اختلاف میان فرانسه و آلمان بر سر آلزاس و لرن که از سال ۱۸۷۰ آغاز شده بود و رقابت اقتصادی و دریایی میان آلمان و بریتانیای کبیر. بهانه‌ی آغاز جنگ ولی، دو گلوله‌ای بود که گاوریلو پرنسیپ شلیک کرد.
پس از قتل فرانتس فردیناند و همسرش، دولت اتریش صربستان را متهم به دخالت در این ترور کرد و از مقامات آن خواست با حضور نمایندگان این کشور تحقیقات گسترده‌ای را آغاز کند. دولت صربستان به خواست بازپرسی از پرنسیپ و هم‌راهانش و محاکمه‌ی آنان تن در داد، ولی از پذیرش شرط حضور نمایندگان اتریش سرباز زد.
این امر سبب شد که دولت اتریش به صربستان اعلان جنگ داد و روسیه به حمایت از این کشور بسیج عمومی را آغاز کرد. در نتیجه آلمان به حمایت از اتریش برخاست، به روسیه و فرانسه اعلام جنگ داد و بلافاصله نیروهای خود را راهی بلژیک ساخت. این اقدام به معنای حمله به یک کشور بیطرف ارزیابی شد و در پی آن بریتانیای کبیر نیز از در جنگ با آلمان و متحدانش در آمد.
شادی مر‌گبار مردم
با اعلام آغاز جنگ در ماه اوت ۱۹۱۴، میلیون‌ها تن از مردم کشورهای مختلف به خیابان‌ها ریختند و از سر شادمانی به رقص و پایکوبی پرداختند. رهبران این کشورها تا ساعت ۱۱ صبح روز ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸، هنگامی که جنگ در جبهه‌ی غرب پایان گرفت، بی‌وقفه نسلی را با پشتیبانی کامل مردم قربانی بازی‌های قدرت‌طلبانه‌ی خود ساختند.
این نسل، در ابتدا برای اعزام به میدان‌های نبرد ساعت‌ها داوطلبانه در صف‌های نام‌نویسی می‌ایستاد. ولی پس از تجربه‌ی صحنه‌های دهشتناک خون و خون‌ریزی و پیامدهای ویران‌گر آن سرخورده شد و علیه ادامه‌ی آن به تظاهرات پرداخت. در تاریخ آمده است که حدود ۱۰ میلیون سرباز در این جنگ بی‌ثمر کشته و بیش از ۲۱ میلیون تن زخمی شدند.
متهمان ترور فرانتس فردیناند و همسرش سرانجام در اکتبر ۱۹۱۴ از سوی دادگاهی در صربستان به حبس‌های طولانی‌مدت و سنگین محکوم شدند. واسو کوبریلوویچ که در آن زمان ۱۸ سال بیشتر نداشت از جمله‌ی این متهمان بود که به ۱۶ سال زندان با اعمال شاقه محکوم شد. او در زمان تیتو (۱۸۹۲ – ۱۹۸۰) رییس جمهور یوگسلاوی و رهبر “اتحادیه‌ی کمونیست‌های یوگسلاوی”، به مقام وزارت رسید و ۵ سال خدمت کرد.