سال‌هاست اعتیاد به بلای خانمان‌سوزی بدل شده که منجر به از هم پاشیدگی زندگی افراد زیادی نیز شده‌است. نرخ بالای اعتیاد نشان می‌دهد علیرغم اهمیت جدی این موضوع، برنامه‌ریزی درستی در این حوزه صورت نگرفته و یا روش‌های امتحان شده برای رفع این مشکل بنیان‌برانداز چندان موثر نبوده‌است.
متاسفانه آمارها نشان می‌دهند روز به روز اقبال جوانان به سوی اعتیاد مخصوصا به مواد صنعتی جدید بیشتر می‌شود و زنان و دختران نیز به طور قابل ملاحظه‌ای در این بلای خانمان‌سوز گرفتار می‌شوند.
شاخه‌های طوبی، به بهانه روز جهانی مبازره با مواد مخدر به سراغ وحیده حمیدی، کارشناس ارشد روانشناسی و مدیریت که سابقه ۱۰ سال فعالیت در حوزه آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی دارد رفته و با او که مدیرعامل کانون اندیشمندان فردای روشن نیز هست به گفتگو نشسته است:
از چه سالی فعالیت‌های خودتان را آغاز کردید؟
کانون اندیشمندان فردای روشن از سال ۱۳۸۴ فعالیت‌های خودش را آغاز کرد.
تعداد اعضا و نیروهای کانون اندیشمندان فردای روشن چند نفر است؟
تعداد اعضای اصلی ۹ نفر است. همچنین ۳۵ نفر با ما همکاری می‌کنند که شامل پزشکان، مشاورین، کارشناسان و… می شوند و حدودا ۳۵ نفر هم نیروی داوطلب داریم.
در چه زمینه‌هایی فعالیت می‌کنید؟
در زمینه پیشگیری و درمان اعتیاد و ایدز فعالیت می‌کنیم. نکته‌ای که لازم است بیان شود این است که مراکزی مثل کانون ما یک مرکز هارمونی‌داکشن یا کاهش آسیب است. زنانی که اعتیاد معمولی دارند با مراجعه به مراکز NNT یا همان متادون‌درمانی شروع به درمان می‌کنند و به ما رجوع نمی‌کنند. مراجعین ما معتادین پیشرفته و آخرین حد اعتیاد را دارا هستند که مصرف بسیار بالا و دفعات تزریق زیادی دارند یا رفتارهای پرخطرشان اینقدر زیاد است که ممکن است جامعه را درگیر HIV کنند. بر این اساس با دستور سازمان جهانی بهداشت، وزارت بهداشت اجازه فعالیت به سمن‌ها را در این حوزه داد که انجمن ما در اصفهان اولین سمن در حوزه اعتیاد زنان آسیبدیده بوده‌است. زنان آسیب‌دیده‌ای که به شدت درگیر شده‌اند، کارتن‌خواب، خیابانی و… هستند و پذیرش از طرف خانواده ندارند و دچار مشکلات حادی هستند که نیاز به خدمات مددکاری دارند.
انگیزه شروع این کار چه بود؟
شروع کار من از اداره کل زندان‌ها بود و این کار به من ایده داد تا چگونه در این زمینه فعالیت کنم. اولین بار حضور در زندان و دیدن زندانی‌ها به من تلنگر زد که چه کمکی می‌توان به این زنان کرد تا کار به اینجا نرسد. از طرفی بحث اعتیاد در زندان‌ها به شدت گستره بود که علاقه به این حوزه سبب شد از کار دولتی استعفا دادم و به کار سمن و تاسیس این کانون پرداختم.
چه برنامه‌هایی تا به حال داشته‌اید؟
برنامه‌های ما شامل چند بخش زنان آسیبدیده، مردان آسیبدیده، ایدز، پژوهش، تحقیقات و درمان است که در قالب نمایشگاه، برگزاری سمینار، کارگاه، ارائه مقاله به مراکز علمی در حوزه درمان و مهمتر از همه شروع روند درمانی است. همچنین برنامه‌های مناسبتی ویژه روز جهانی ایدز، اعتیاد و نوروز مثل کوهنوردی صبحگاهی، مسابقه، داستان‌نویسی و غیره که در حین این مراسم آموزش‌های لازم ارائه می‌شود داریم. برخی از این برنامه‌ها صرفا برای زنان و نیز به صورت خاص برای بیماران برگزار می‌شود.
برنامه‌های کانون اندیشمندان فردای روشن برای معتادین شامل چه بخش‌هایی است؟
ما در مرکز مشاوره زنان آسیب‌پذیر بحث آموزش‌های خاص معتادین، کارگاه‌های درمانی، کارآفرینی مثل قالی‌بافی، خیاطی، کارهای دستی و هنری داریم که تولید و به فروش می‌رسد.
نحوه پذیرش زنان معتاد چگونه است؟
سال اول از زندان، اداره پلیس، دادگستری و سازمان‌های مختلف زنانی به ما معرفی می‌شدند اما بعد از آن معمولا خود زنان معتاد به مرکز مراجعه می‌کنند که خودمعرف هستند و یا توسط گروه‌های اتریش، افرادی که بهبود یافته‌اند و به صورت سیار و داوطلبانه برای ما کار می‌کنند، همتایانشان را شناسایی و معرفی می‌کنند. البته پذیرش تنها شامل سه گروه زنان مصرف‌کننده، زنانی که رفتارهای پرخطر دارند و زنانی که همسر آسیبدیده (مثل اعتیاد به تزریق مواد) دارند می‌شود. مراجعین پس از پذیرش در معرض آزمایشات خاص و معاینات پزشکی قرار می‌گیرند، بعد از آن وسایل و خدمات بهداشتی، مشاوره‌ای و آموزشی به آنها ارائه می‌شود. در ضمن برخی از خدمات هم توسط گروه‌های اتریش به زنان معتاد ارائه می‌شود، به این دلیل که عده‌ای شرایط سختی دارند و حالشان خوب نیست، این گروه‌ها نقش واسطه را دارند و خدمات را به زنان معتاد مورد نظر می‌رسانند.
بعد از پذیرش، روند درمانی چگونه صورت می‌گیرد؟
پس از مراجعه فرد باید بررسی شود که در کدام شاخه قرار می‌گیرد. معتادی که نیاز به درمان دارد یعنی خودش می‌خواهد درمان شود؛ معتادی که نیاز به وسایل و خدمات بهداشتی مثل گرفتن سرنگ و سوزن دارد و نمی‌خواهد درمان شود؛ همسر یک مصرف‌کننده که می‌خواهد از خدمات مشاوره‌ای و آموزشی استفاده کند؛ یا فردی که رفتارهای پرخطر دارد و می‌خواهد از وسایل بهداشتی مثل کاندوم استفاده کند. پس از شناسایی طبقه و پذیرش اولیه خدمات به ترتیب اولویت تشخیص کارشناس به فرد ارائه داده می‌شود. اگر فرد تصمیم به درمان داشته باشد در سیکل درمانی قرار گرفته و پزشک متادون را برایش تجویز می‌کند و اگر تصمیم به درمان نداشته باشد نحوه استفاده از سورنگ، سوزن، کاندوم و غیره آموزش داده می‌شود و راهنمایی می‌شوند که نوع مصرف را تغییر دهند تا بشود در روند درمانی قرار بگیرد. همچنین برای کسانی که رفتارهای پرخطر دارند و روسپی هستند برنامه‌های ویژه مثل توزیع کاندوم و پیشگیری از نه گفتن داریم، یعنی کمک می‌کنیم چگونه نه بگویند و رفتار جنسی سالم برای جلوگیری از HIV داشته باشند تا آسیبی این چنینی نبینند.
چرا برنامه درمانی کانون با دارودرمانی یا متادون به همراه آموزش و مشاوره است؟ چرا تنها از راه آموزش و مشاوره استفاده نمی‌کنید؟
کار درمان با مشاوره آغاز می‌شود و اگر کسی بخواهد می‌تواند بدون استفاده از دارو درمان شود. سعی ما بر این است که نوع مصرف را از تزریق به سمت خوراکی ببریم که متادون است به عبارتی این برنامه نوعی پیشگیری است و بحث درمان با متادون تغییر مصرف است اما دلیل اصلی این دارودرمانی و استفاده از متادون این است زنان به لحاظ فیزیولوژیک با مردان متفاوت هستند و تغییرات هورمونی شدیدی در بدن‌شان اتفاق می‌افتد به همین علت درمان اعتیاد در زنان بسیار سخت‌تر از مردان است و دارو کمک می‌کند تا بتوانند راحت‌تر از عادت مصرف مواد جدا شوند. تمام روند دارودرمانی و میزان استفاده از متادون با نظر پزشک و تحت نظارت کامل پزشک انجام می‌شود.
گرایش به کدام یک از انواع مواد در بین معتادین بیشتر است؟
کراک و شیشه
روند درمانی زنان معتاد و آلوده چقدر طول می‌کشد یعنی بعد از چه مدت مصرفشان کم و کاملا پاک می‌شوند؟
زنی که با همسرش می‌آید و درمان را شروع می‌کند خیلی خوب روند درمانش جواب می‌دهد یعنی همراهی و مراقبت‌های خاص همسر کمک شایانی می‌کند اما زنانی که معمولا به ما مراجعه می‌کنند از حمایت خانوادگی خیلی کمی برخوردارند، این زنان شروع درمان خوبی دارند اما ماندگاری درمان اینها خیلی پایین است؛ شاید ما چیزی حدود ۵ درصد در درمان کامل موفق بودیم اما ماندگاری در درمان بیشتر است حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد ماندگاری در درمان را داشته‌ایم و بقیه هم از روند درمانی خارج شدند.
منظور از ماندگاری در درمان چیست؟
یعنی زنانی که ۳ یا ۴ سال است که دارو مصرف می‌کنند و نمی‌توانند دارو را قطع کنند و توان پاک شدن را ندارند.
مرکز شما آسایشگاه و محل نگهداری هم دارد؟
مرکز نگهداری نداریم اما برای این مسئله با بهزیستی همکاری داریم. اگر چنین مرکزی داشتیم خیلی خوب بود اما یکی از مشکلات ما در اصفهان این است که مرکز سرپناه شبانه زنان نداریم. از صبح تا بعدازظهر می‌توانند به ما مراجعه کنند و در فضایی که در اختیارشان قرار می‌دهیم می‌توانند استراحت کنند، بخوابند و وعده غذایی گرم هم برایشان مهیاست اما شب نمی‌توانند بمانند و مرکز بعدازظهر تعطیل می‌شود.
در برنامه شما تشکیل یک سرپناه شبانه وجود دارد؟
ان‌شاءالله، اگر به ما اجازه داده شود و از سمت دستگاه‌های دولتی یعنی فرمانداری و استانداری مجوز بدهند این امکان هم فراهم می‌شود چون ما درخواستش را داده‌ایم.
از نظر آماری میزان مراجعین که خودشان را معرفی می‌کنند در کدام جنس، قشر و رده سنی بیشتر است؟
میزان زنان خودمعرف کمتر است، زنان بیشتر توسط گروه‌های اتریش به ما معرفی می‌شوند اما میزان مردان خودمعرف بیشتر است. اخیرا میزان مراجعین متاهل ما بیشتر شده، در ماه حدود ۲۰ مراجع جدید داریم که نزدیک به ۷۰ درصد آنها متاهل هستند. از بین زنان هم متاهلین بیشتر از مردان است و نیز از نظر سنی با کاهش سن اعتیاد مواجه هستیم. ما حدودا ۴۰۰ نفر زن و ۸۰۰ نفر مرد را تحت پوشش داریم که از این میان میزان متاهلین بیشتر از مجردین و از نظر سنی نیز بین ۲۵ تا ۳۵ سال هستند. از نظر تحصیلات بیشتر دارای مدرک دیپلم هستند و در حدود ۱۲ درصد مدرک لیسانس و بالاتر از لیسانس را داریم.
زنان متاهل بیشتر چگونه گرفتار اعتیاد شده‌اند؟
حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد زنان متاهل از طریق همسرشان آلوده شدند.
در بین زنان معتاد چه میزان مادر هستند؟ و آیا فرزندان آلوده هم دارند؟
در بین متاهلین ۳۵ تا ۴۰ درصد زنان مادر هستند و فرزندانشان هم گاهی به واسطه بارداری در زمان جنینی اعتیاد پیدا کرده‌اند.
مادرانی را داریم که خودشان فرزندشان را آلوده کنند؟
این مورد را داشته‌ایم اما خوشبختانه زیاد نیستند که قابل بیان آماری باشد و تعدادشان خیلی کم است ولی مواردی را داشتیم که خود مادر به فرزندش تزریق کرده یا مواد را به فرزندش داده‌است و یا به خاطر اعتیاد فرزندش را فروخته است.
میزان اعتیاد در اصفهان چقدر است و چه مقدار از میزان را زنان تشکیل می‌دهند؟
متاسفانه آمار اعتیاد در اصفهان بالاست و از این میان حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد را زنان تشکیل می‌دهند.
مهمترین مشکل زنان و خانواده در اصفهان که منجر به اعتیاد می‌شود چیست؟
اصفهان یک شهر مهاجرنشین است و تقریبا اکثر مراجعین ما کسانی هستند که متولد اصفهان نیستند یا اصالتا اصفهانی نیستند و مهاجرت کرده الان ساکن اصفهان هستند و از شهرهایی مثل شیراز، یاسوج، شهرکرد و شهرهای جنوبی به اصفهان آمده‌اند. به دلیل شرایط خاص اصفهان که در مسیر اصلی رفت و آمد شهرهای متعددی است ما آمار بالای اعتیاد زنان را دارا هستیم.
به غیر از مهاجرپذیری چه دلایل دیگری (مثل بیکاری یا فقر و…) برای اعتیاد زنان در اصفهان وجود دارد؟
اعتیاد یک بیماری همه جانبه اجتماعی است که ابعاد مختلفی دارد؛ برای همین هم نمی‌توان به یک فرد کمک کرد چون توان پوشش دادن همه این ابعاد میسر نیست. ما تنها به یک حوزه مشکلات اینها می‌توانیم رسیدگی کنیم و مددکاری داشته باشیم. با توجه به تحقیقاتی که در این حوزه در مجموعه داشته و داریم فقر یا بیکاری عامل اعتیاد زنان در اصفهان نبوده بلکه بیشتر حالت کنجکاوی، رقابت با مردان، کم نیاوردن در مقابل مردان و عوامل دیگری مثل کمبود محبت، مشکلات عاطفی و… باعث این امر شده‌است. متاسفانه عامل رقابت یا کم‌نیاوردن در برابر مردان در بین قشر تحصیل‌کرده خیلی زیاد شده‌است چه در روابط خانوادگی و چه در روابط بین دوستان و آشنایان که به یکدیگر توصیه می‌کنند و در دورهم‌نشینی‌ها مصرف می‌کنند که عامل شیوع اعتیاد است. البته آمارها متفاوت است مثلا شیشه در بین زنان برای لاغر شدن مصرف بالایی دارد. با این حال بیشترین آمار از نظر ما مربوط به کنجکاوی است چه در اعتیاد و چه در بحث سکس که قبلا به دلیل فقر تن‌فروشی انجام می‌شده اما حالا بیشتر عامل کنجکاوی و تنوع‌طلبی سبب شیوع HIV است.
این تحقیقات و پژوهش‌ها چگونه انجام می‌شود؟
کارهای پژوهشی ما به صورت پروژه‌ای با دانشگاه‌ها انجام می‌شود. همچنین خودمان برای اینکه گزارشات و برنامه‌هایمان تکمیل باشد کارهایمان را به صورت پژوهشی و مستند به آمار و اطلاعات دقیق کمی و کیفی انجام می‌دهیم تا بدانیم نتیجه فعالیت‌هایمان چگونه است.
مشکل اصلی شما در مسیر فعالیت‌هایتان چیست؟
یکی از مشکلات ما محدودیت‌های خاص فرهنگی و مذهبی شهر اصفهان است که کار کردن در حوزه اعتیاد را خیلی سخت کرده‌است. از اصلی‌ترین مشکلات ما توجیه کردن مسئولین در این حوزه‌هاست که باید دیده و مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه تعداد مراجعین ما از دانشگاه‌ها بالا رفته و میزان مصرف شیشه و الکل افزایش چشمگیری داشته است. همه این موارد نیاز به توجه ویژه و برنامه‌ریزی دارد اما هنوز حتی ما اجازه سرپناه شبانه را نداریم و مسئولین می‌گویند برای شهر ما خوب نیست که چنین مرکزی داشته باشیم. متاسفانه میزان زنان کارتن‌خواب که نیاز به سرپناهی برای شب دارند کم نیست و وجود چنین مرکزی قطعا ضروری است.
بودجه فعالیت‌هایتان را چگونه تامین می‌کنید؟
با قردادهایی که با ارگان‌های دولتی و سازمان‌ها به صورت پیمان‌کاری داریم و بخشی هم که اعضا تامین می‌کنند. متاسفانه مشکلات مالی زیاد است. جالب اینکه ما خیلی تلاش کردیم حوزه خیرین را در این موضوع آگاه کنیم اما آنها هم موضع می‌گیرند مخصوصا به حوزه زنان و اصلا حاضر نیستند به هیچ زن معتادی به هیچ شکلی حتی در حوزه کارآفرینی کمک کنند. شاید اگر این زنان به عنوان مددجو به خیریه‌ای مراجعه کنند سبد کالا و کمک‌هایی را به آنها اختصاص دهند اما حاضر به کمک به مرکز ما نیستند و ما یکی از اهداف و برنامه‌های امسال‌مان توجیه کردن خیرین برای کمک به این افراد است.
یعنی عرف اجتماعی این موضوع را نمی‌پذیرد؟
اصلا، عرف چنین موضوعی را اصلا نمی‌پذیرد و فضای جامعه از نظر فرهنگی و مذهبی نسبت به این موضوع بسیار بسته است و معتقدند این جور زنان انگل جامعه هستند و ما پول‌مان را صرف چنین کاری نمی‌کنیم.
آیا رصدی بر روی فعالیت‌هایتان داشته‌اید و باعث کاهش اعتیاد شده‌است؟
بله، ما موفق بوده‌ایم و توانسته‌ایم رقم HIV را به واسطه توزیع وسایل بهداشتی کاهش دهیم؛ همچنین مصرف تزریقی را پایین آوردیم. نکته مهم دیگر این است که زنان به شدت آسیبدیده که به دلیل مشکلاتشان امکان مراجعه حتی به مراکز درمانی در جامعه را ندارند با شناخته شدن ما به مرکز مراجعه می‌کنند و از خدمات روانپزشک ، پزشک زنان، داخلی، عفونی و… استفاده می‌کنند که باعث کاهش بیماری‌های مقاربتی و عفونی شده‌است. همچنین بحث آگاه‌سازی جامعه را داشته‌ایم که هم در بین مردم عادی و هم معتادین صورت گرفته و موفقیت‌های زیادی را دربرداشته است.
در بحث آگاه‌سازی از چه روش‌هایی کمک می‌گیرید؟
ما در بررسی‌هایی که داشته‌ایم به این نتیجه رسیدیم که نبود معنویت در خانواده‌ها از عوامل روی آوردن به اعتیاد است که برای این موضوع بسته خاص آموزه‌ها و مهارت‌ها بر اساس اسلام را تهیه و توزیع کردیم، البته فکر نکنید که وقتی اسم اسلام می‌آید باید خشک و سخت باشد بلکه اینقدر مطالب روان و راحت بیان شده‌است که اثرات بسیار خوبی داشته و دارد. همچنین برنامه‌های خاصی برای دختران نوجوان داریم که نوعی پیشگیری از مبتلا نشدن است یعنی با افزایش انگیزه، مهارت‌های زندگی و کارآفرینی که با روش بازی طراحی شده آموزش داده می‌شود و مورد استقبال زیادی هم قرار گرفته است. این دوره ۲۲ جلسه است که با اطلاع‌رسانی عمومی و ثبت نام، دختران نوجوان در سیکل آموزشی ما قرار می‌گیرند. ما در بحث کارگاه‌ها و آموزش‌ها از روش‌های جدید تسهیل‌گری و آموزش غیرمستقیم همراه با بازی و… استفاده می‌کنیم که این سبب شده اقبال عمومی نسبت به کلاس‌ها، کارگاه‌ها و برنامه‌های ما در محله‌هایی که فعالیت داریم بالا برود.
برای روز جهانی مبارزه با مواد مخدر چه برنامه‌ای دارید؟
یک برنامه کوهنوری ویژه زنان خانه‌دار برگزار می‌کنیم.
منبع: شاخه طوبی