به گزارش میهن پست – فروچاله ها این بار به سراغ دریاچه مهارلو در استان فارس رفتند تا مصائب خشکسالی و برداشت بی رویه از منابع آبی استان هر روز گریبان یک قسمت از این استان را بگیرد.
دریاچه مهارلو در ۱۵ کیلومتری شیراز روزگاری میزبان پرندگان زیادی مثل فلامینگو، آنقوت و… بود.
این دریاچه که در نزدیکی شیراز قرار دارد در زمان پرآبی یکی از جاذبه های طبیعی شیراز محسوب میشد.
خشکسالی این دریاچه را ظرف سالهای اخیر خشک کرد اما به واسطه ورود فاضلاب شهر شیراز همیشه اندکی آب در آن وجود دارد.
خشکسالی و برداشت بی رویه آب طی این سالها باعث شد بود که هرازگاهی در نقاط مختلف استان فارس پدیده فرو نشست یا فروچاله مشاهده شود که ازجمله آن در دریاچه ارژن یا نزدیکی تخت جمشید است.
اما اکنون این فروچاله ها به دریاچه مهارلو رسیده است
مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) در خصوص فروچاله های شرق مهارلو به خبرنگار مهر گفت: در پی دریافت خبر ایجاد درز و شکاف در نزدیکی روستای گشنه گان در شمال شرق و شرق دریاچه مهارلو، اکیپ کارشناسی مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) عازم منطقه شدند.
طهمورث یوسفی ادامه داد: در این راستا، بررسیهای مقدماتی و سابقه گزارشات ارائه شده به مرکز شیراز در خصوص ایجاد درز و شکاف در برخی مناطق دشتهای استان فارس (شکاف در روستای کوه سفید داراب، شکاف در نزدیکی آثار باستانی تخت جمشید و نقش رستم، شکاف در شمال دشت مرودشت و شول، شکاف در روستای دیندارلوی فسا، فروچاله در سورمق و فروچاله دشت ارژن و …) در چند سال اخیر و بررسی کارشناسی آنها توسط سازمان زمین شناسی کشور، مشخص شد علت عمده این درز و شکافها، افت سطح آب زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه آبهای زیر زمینی، خشک سالی، ایجاد سدها و … است و همچنین عوامل تکتونیکی و استخراج نفت و گاز در منطقه می تواند تشدید کننده این پدیده ( فرونشست)باشد.
وی افزود: افزایش روزافزون بهره برداری از آبهای زیرزمینی به ویژه در حوضه هایی که با پهنه های آبرفتی و دریاچه ای تحکیم نیافته انباشته گشته اند، میتواند به نشست یا فرو ریزش سطح زمین منجر شود.
مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) گفت: از این رو بر جامعه امروزی لازم است که استفاده بی رویه از منابع طبیعی به ویژه آب، دست برداشته و به سوی استفاده عقلانی و مدیریت پایدار بهره برداری از منابع فسیلی روی آورد.
دریاچه مهارلو
وی با اشاره به بالاترین افت سطح ایستابی آب در دشت های استان فارس نسبت به دیگر استانها بیان کرد: افت سطح ایستابی آب در دشت های استان نسبت به استان های دیگر و گزارشات متعدد دریافتی توسط سازمان زمین شناسی مرکز شیراز، این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم در استان تلقی شده و راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت برای آن در نظر گرفته شود.
وی در خصوص محل تشکیل فروچاله های مهارلو گفت: این فروچاله ها درجنوب روستای گشنه گان قرار داشته و در برخی موارد عمق فروچاله ها بیش از دو متر است و بطور کلی شامل چندین فروچاله کوچک و یک فروچاله بزرگ همراه شکاف های متعدد در محدوده حدود ۳۰۰ متر مربع ایجاد شده است.
یوسفی با بیان اینکه محل فرونشست بر روی رسوبات آبرفتی دریاچه ای و در نزدیکی رخنمون های سنگی کوه احمدی ایجاد شده، اظهار داشت: رخنمون سنگی نزدیک فروچاله ها، واحد کربناتی آسماری – جهرم است و منشاء رسوبات آبرفتی منطقه از رخنمون های پیرامون دشت و رسوبات دریاچه ای است.
مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) گفت: بخش عمده رسوبات ریز دانه در حد رس، سیلت و ماسه های نمکی با ضخامت زیاد است و به سمت غرب ضخامت رسوب بیشتر شده و به سمت شرق به رخنمون های سنگی متصل شده، محل فروچاله نزدیک به رخنمون های سازند آسماری – جهرم ایجاد شده اند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وضعیت زمین شناسی این محدوده گفت: منطقه مورد بررسی بر اساس تقسیم بندیهای زمین شناسی در زون زاگرس چین خورده ساده واقع شده، این محدوده در محل پلانژ تاقدیس کوه احمدی واقع شده است.
وی با اشاره به اینکه گسل های موجود در منطقه شامل زون گسله بید زرد با سازوکار چپ بر و گسله های فرعی هستند، اظهار داشت: خشکسالی دهه اخیر و برداشت های بی رویه آب در سالهای اخیر، گودال ها و حفرات بزرگ و تونل هایی در زیر سطح ایجاد کرده اند و با رشد این گسیختگی ها به سطح بویژه در بخش های نزدیک به کوهستان و یا جاهایی که رخنمون سنگی نزدیک سطح قرار دارند سبب ایجاد شکاف در سطح می شود.
دریاچه مهارلو
یوسفی با بیان اینکه بیشترین فرونشست در بخشهای مرکزی دریاچه است که با تراکم رسوبات، نشست و حرکات قائم به سمت پائین جبران می شود، بیان کرد: برداشتهای منابع فسیلی همچون نفت و گاز تاثیر مستقیمی بر ایجاد فرونشست دارد، البته اثبات هر کدام از این عوامل بر اساس مطالعات دقیق منتج خواهد شد.
مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) با اشاره به اینکه راستای شکاف های ایجاد شده، در محل گویای فرونشست به صورت فروچاله ای است و احتمال وجود پدیده کارست و انحلال در سنگ های کربناتی را بیشتر محتمل می کند، بیان کرد: چنانکه شکاف ها بصورت متقاطع و چندین فروچاله کوچک نیز ایجاد شده و با توجه به اینکه فرونشست پدیده ای مربوط به پوشش آبرفتی و کارستهای نزدیک سطح است بنابراین گسله های فعالی چون گسله بید زرد تنها تشدید کننده فرایند فرونشست هستند.
یوسفی در خصوص عوامل موثر در فرونشست محدوده مورد بررسی گفت: مهمترین عامل برداشت بی رویه آب با توجه به برداشت آب های زیر زمینی، خشکسالی های اخیر، سطح ایستابی پایین افتاده و همین امر باعث خالی شدن فضای حفرات میان ذرات خاک شده و در نتیجه سبب تراکم خاک و نشست زمین می شود.
وی با اشاره به اینکه نوع خاک بستر روستا در این موضوع دخیل است، افزود: جنس غالب خاک در منطقه ماسه های نمکی دریاچه ای است بنابراین این رسوبات دارای انحلال بالا و انتقال و تخلیه سریع در زیر زمین را دارد از این رو در محل رخداد فرونشست بر اثر تخلیه آبهای زیر زمینی همراه با خروج دانه های ماسه ای و انحلال آنها، فضای مناسب برای ایجاد فرو نشست و فروچاله را ایجاد می کند.
یوسفی گفت: میزان تغذیه منطقه (بارش سالیانه) در منطقه بارندگی سالیانه به حدی نبوده که برداشتهای آب را جبران کنند و بخصوص در ۱۰ سال اخیر با وقوع خشکسالی در استان، میزان تغذیه منابع زیرسطحی کاهش شدیدی داشته و همین امر تقویت کننده فرونشست و ایجاد گسیختگی زمین در دامنه ها و محل تغییر رخساره رسوبی است.
مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) بیان کرد: وجود سازند های کربناتی در زیر بستر محدوده رخداد فرونشست نزدیک به رخنمون سنگی سازند آسماری – جهرم است، این واحد استعداد زیادی در ایجاد کارست و یا غارهای آهکی دارد به همین دلیل تخلیه منابع آبی این غار های زیر زمینی عامل ایجاد فروچاله ها در سطح هستند.
یوسفی افزود: در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست در بررسی اولیه، بنظر می رسد که برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی و ویژگیهای مهندسی رسوبات و عوامل تکتونیکی، عوامل اصلی ایجاد فرونشست هستند.
وی اظهار داشت: برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبهای زیرزمینی را می توان نتیجه سوء مدیریت منابع آب در بخش برداشت از یک سو و از سوی دیگر به هدر رفتن حجم عظیمی از آب در نتیجه نادرست بودن شیوه های کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری یا بطور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.
یوسفی گفت: آنچه در محدوده مهارلو روی داده است به نظر می رسد در درجه اول به برداشت بی رویه آب های زیرزمینی و در نتیجه افت سطح ایستابی مربوط است و ممکن است دلایل دیگری از جمله ساز و کارهای زمین ساختی و تخلیه منابع هیدروکربوری این موضوع را تشدید کند که لازم است مطالعات دقیق زمین شناسی همراه با دستگاه های سنجنده دقیق مدرن انجام شده و میزان تاثیر هر کدام از عوامل موثر بر فرونشست و وضعیت زیر سطحی آن مشخص شود.
مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) گفت: با توجه به وقوع فرونشست در دشتهای استان فارس و گزارشات متعدد دریافتی توسط سازمان زمین شناسی مرکز شیراز این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم در استان تلقی شده و راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت در نظر گرفت.
وی تاکید کرد: بعنوان راهکار درا‌ز‌مدت بر مبنای تجربه سایر کشورها، چاره ای جز اصلاح روشهای مدیریت منابع آب وجود ندارد و تا فرصت باقی است باید به سوی آن حرکت کرد اما تا آن هنگام و بعنوان راهکار فوری و اضطراری حداقل می توان به جلوگیری از ادامه فعالیت از چاههای حفر شده غیرمجاز که در بسیاری موارد تعداد آنها از چاه های مجاز بیشتر است مبادرت کرد در غیر این صورت و با ادامه روند موجود، ضمن از دست دادن بخشهای عظیمی از منابع آب برای همیشه، پدیده هایی نظیر فروچاله ها و فرونشست های ناحیه ای با ابعاد نامعلوم و با آسیبهای جبران ناپذیر، باز هم بوقوع خواهد پیوست.
یوسفی در خصوص راهکار کوتاه مدت نیز گفت: باید در محدوده وقوع مخاطره، مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی، GPR و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب- زمین شناسی انجام شود. که در این میان مطالعات ژئوفیزیکی، GPR و رادار سریع ترین روش جهت شناسایی تونل های زیر زمینی و جهت توسعه آنها را انجام داد.
منبع:mehrnews
