انقباض یا گرفتگی عضلات زمانی روی میدهد که عضله دچار اسپاسم شده و در آن حالت باقی بماند. این حالت توسط هر عاملی که در انقباض یا ارتجاع عضله دخالت دارد رخ میدهد. مغز از طریق اعصاب، پیام هایی به عضلات میفرستد، وقتی سیگنالها از اعصاب به عضلات میرسند یک سری فرایند مرتبط به حرکت مواد معدنی در داخل و خارج عضله، منجر به انقباض عضله میشود. در ادامه با میهن پست همراه شوید.
بسیاری از خصوصیات انقباض یا گرفتگی عضلات را می توان با ایجاد تکانهای عضلانی به خوبی نشان داد. برای این کار میتوان عصبی را که به عضله میرود ، دقیقاً تحریک الکتریکی کرد یا یک محرک کوتاه مدت الکتریکی به خود عضله وارد کرد. بدین ترتیب انقباضی واحد و ناگهانی به مدت کسری از ثانیه پدید میآید.
انقباض یا گرفتگی عضلات یا انقباضات ایزوتونیک و ایزومتریک : انقباضات ایزوتونیک موجب کوتاه شدن عضله نمیشوند در حالی که انقباضات ایزوتونیک در یک تانسیون ثابت، عضله را کوتاهتر میکنند. هرگاه عضله در حین انقباض کوتاه نشود، انقباض ایزومتریک صورت گرفته ، در حال یکه اگر عضله در حین انقباض کوتاه شود ولی کشش وارد بر آن ثابت بماند، انقباض ایزوتنیک صورت گرفته است.
در بررسی انقباض ایزومتریک ، عضله در مقابل یک مبدل نیرو منقبض میشود، بدون آن که طول آن کاهش پیدا کند اما در بررسی انقباض ایزوتونیک، عضله در برابر یک بار ثابت کوتاه میشود.
ویژگیهای انقباض ایزوتونیک به باری که عضله در مقابلش منقبض میشود و نیز به اینرسی بار تحمیلی بستگی دارد، اما از سوی دیگر، در بررسی انقباض ایزومتریک صرفاً به ثبت تغییرات نیرو در عضله میپردازیم.
ویژگی های تکانه های ایزوالیکتریک که از عضلات مختلف ثبت شدهاند : بدن انشان عضلاتی با ابعاد مختلف دارد که از کوچکترین آن یعنی عضلۀ رکابی در گوش میانی (که تنها چند میلیمتر طول و یک میلیمتر قطر دارد) تا عضلۀ بزرگ جهارسر که نیممیلیون بار بزرگتر از عضلۀ رکابی است، میتوان نام برد. ضمناً قطر فیبرها ممکن سات به کوچکی ۱۰ میکرون یا به بزرگی ۸۰ میکرون باشد و نهایت این که، انرژتیک عضلات مختلف تفاوتهای قابل ملاحظهای با یکدیگر دارد. بنابراین تعجبی ندارد که ویژگیهای مکانیکی انقباض عضلات در بین آنها متفاوت است.
انقباض یا گرفتگی عضلات زمانی رخ می دهد که جریان الکتریکی به علت تفاوت غلظت مواد معدنی در دو طرف غشاء سلول برقرار میشود. در بدن انسان هر ماده معدنی، یک یا دو بار الکتریکی دارد. جمع جبری باز مواد معدنی باید در داخل و خارج سلولها برابر باشد. اگر هر گونه تفاوتی موجود باشد، جریان الکتریکی در طول عضله برقرار میگردد. سدیم و کلسیم در ابتدا در خارج سلولهای عضلاتی قرار دارند و پتاسیم در داخل این سلولها است.
با این حال هنگامی که پیام از مغز به عضله میرسد، کلسیم به داخل سلولهای عضلانی و پتاسیم به خارج از آن ها حرکت میکند که این عمل منجر به یک فعالیت الکتریکی در طول عضله میشود که موجب انقباض عضله نیز میگردد. سپس هنگامی که بارهای الکتریکی نسبت به هم متعادل شوند از عضله رفع انقباض میشود. برای عمل طبیعی انقباض و ارتجاع عضلات نیاز به مقادیر کافی چربی و قند و اکسیژن است تا این مواد را تجزیه کنند. همچنین به غلظت کافی مواد معدنی سلولی هم نیاز است.
دلایل انقباض یا گرفتگی عضلات : استفاده بیش از حد از عضلات، کمآبی بدن، فشار عضلانی یا قرارگیری در وضعیتی خاص برای مدتی طولانی هر کدام میتوانند سبب گرفتگی عضلات شوند. به همین دلیل ورزشکارانی که پس از ورزش و بخصوص در آب و هوای گرم خسته شده و دچار کمآبی بدن میشوند، معمولا چنین شرایطی را تجربه خواهند کرد.
یکی دیگر از انواع شایع گرفتگی عضلات نیز حالتی است که در طول شب رخ داده و بیشتر عضلات ساق پا و انگشتان را درگیر میکند و البته در بیشتر شرایط علت اصلی گرفتگی عضله مشخص نیست. گرفتگی عضلات اغلب مشکل خاصی نداشته و خطری ایجاد نمیکند اما در برخی موارد نیز بیماریها و شرایط خاصی میتوانند سبب ایجاد این حالت باشند. گرفتگی عضلانی گاهی بخشی از بیماریهای تیروئید، کلیه، اعصاب، اختلالات هورمونی، دیابت و کمخونی نیز میتواند باشد.
بهبود و پیشگیری از انقباض یا گرفتگی عضلات : چنانچه شما هم با چنین مشکلی روبه رو هستید ، با اقداماتی خاص میتوانید آن را بهبود بخشیده و شرایط بهتری ایجاد کنید. در این شرایط عضله آسیبدیده را کشش داده و به آرامی آن را مالش دهید تا آرام شود. بنابراین کشش و ماساژ مناسب و آرام میتواند به شما در این شرایط کمک کند.
در این شرایط میتوانید از گرما یا سرما نیز استفاده کنید. به عنوان مثال حولهای گرم یا یک حمام آب گرم یا بستهای یخ میتواند به آرام شدن عضله کمک کند.
برای اینکه از بروز این حالت پیشگیری کنید، بهتر است دقت داشته باشید تا بدنتان با کمآبی روبهرو نشود. به همین دلیل هر روز به مقدار کافی آب بنوشید و در زمانهایی که مشغول فعالیت هستید و این کار را در فواصل منظم تکرار کنید تا مشکلی ایجاد نشود.
حتما به خاطر داشته باشید که قبل و بعد از هر ورزشی، عضله خود را بهآرامی کشش دهید. اگر شما هنگام خواب دچار این وضعیت میشوید، قبل از رفتن به رختخواب این کششها را انجام دهید. ورزش سبک قبل از خواب هم میتواند برای پیشگیری از این وضعیت مفید باشد.
انقباض یا گرفتگی عضلات هنگام خواب : گرفتگی عضلانی در هنگام خواب، معمولاً به علت فشردگی یک عصب یا رفلکس خاص عضلانی – تلزونی بوجود میآید. اگر در هنگام خواب فرد غلت بزند، ممکن است که عصبی تحت فشار قرار گیرد، در این هنگام یک پیام از محل فشردگی آغاز و به عضله مربوط به آن امتداد مییابد. در این هنگام عضله درست شبیه به هنگامی که پیام از مغز به سوی آن بیاید منقبض میشود. علت دوم این حالت، تشدید یک رفلکس طبیعی در بدن است. در هنگام غلت زدن در خواب، عضلات منقبض میشوند. این عمل باعث کشیدگی تاندونهای متصل به عضله میشود. در تاندونها، گیرندههایی وجود دارند که در هنگام کشیدگی، پیامهایی به نخاع ارسال مینمایند. در این هنگام یک پیام به عضله رفته و باعث انقباض آن میشود. در این حالت فرد احساس گرفتگی دردناک مینماید. با کشش دادن به عضلاتی که معمولاً دچار گرفتگی میشوند، پیش از خواب، میتوان از بروز این حالت جلوگیری کرد.
توصیه های غذایی برای رفع انقباض یا گرفتگی عضلات : بهترین توصیههای غذایی مواد غذایی بر اساس ارزش تغذیهای که دارند به ۴ گروه عمده تقسیم میشوند که هر وعده غذایی حداقل باید ۳ گروه را در بر بگیرد:
– گروه نان و غلات که منبع انرژی هستند.
– گروه لبنیات که پروتئین و کلسیم آنها بسیار بوده و با هیچ گروه دیگری قابل مقایسه نیست (این گروه حاوی ویتامین B2 هم هست). مصرف این گروه از مواد غذایی بسیار توصیه میشود، زیرا در صورت عدم دریافت کافی، دچار کمبود کلسیم و ویتامین B2 میشویم که عامل اصلی گرفتگی عضلانی شناخته شدهاند؛
– گروه گوشت و ماهی که حاوی پروتئین و آهن بوده و عدم مصرفشان سبب کمبود ویتامین B12 و کمخونی میشود؛
– و گروه چهارم که شامل میوه و سبزیجات است، هم موجب دریافت فیبر میشود و هم انواع ویتامینها و املاح را به بدن میرساند.
دکتر کشاورز خاطرنشان میکند: «حال اگر این چهار گروه مواد غذایی را به اندازه استفاده نکنیم، یا کم یا زیاد مصرف کنیم، تعادل املاح و مواد معدنی موجود در خون و سلولهای بدن به هم خورده و گرفتگی عضلانی پیش میآید، بنابراین اصلاح رژیم غذایی راهحل اصلی است.»
مکمل ویتامین E دکتر کشاورز درباره لزوم مصرف مکملهای غذایی برای پیشگیری از گرفتگی عضلات میگوید: «اگر رژیم غذاییتان صحیح باشد، یعنی از همه گروههای غذایی که توصیه شد، مصرف کنید، دیگر نیازی به مصرف مکملها از جمله ویتامین E نیست.
اما در ورزشکاران، به دلیل اینکه شب قبل از مسابقه مواد نشاستهای و قندی بیشتری مصرف میکنند که ذخایر گلیکوژنشان بالا برود، در حین مسابقه سوخت ناقص انجام میگردد و به دنبال آن مواد سمی در بدن تولید میشود و برای از بین بردن این مواد و خنثی کردن آنها ممکن است توصیه شود مکملهای غذایی حاوی ویتامین E، مصرف کنند.
فراموش نکنید که منابع غنی این ویتامین، انواع مغزها و روغنهای گیاهی مثل روغن سویا، بادام، گردو، فندق، ذرت، دانه کتان و زیتون است.»
مصرف چربی را کاهش دهید، زیرا رژیم غذایی چرب سبب کاهش جذب منیزیم و افزایش احتمالی دفع آن میشود.
مصرف قند را هم کم کنید، چون خوردن مواد غذایی شیرین بدن را وادار میکند تا منیزیم را جهت متابولیزه کردن مواد قندی مصرف کند و کمبود این ماده معدنی رخ دهد.
به عنوان توصیه آخر هم باید گفت که یا به کلی مصرف نوشابههای گازدار را قطع کنید یا مصرفشان را به حداقل برسانید، زیرا این نوشیدنیها حاوی فسفات هستند و ذخایر کلسیم و منیزیم بدن را کاهش میدهند.