امروزه پدر و مادر ها نه تهنا تمایل دارند که فرزندانی بلند قد و خوش هیکل داشته باشند بلکه در صددند که راهی پیدا کنند که بتواند فرزندانشان را در فرایند رشد به قدی بلند برسانند که در این میان روش های علمی فراوانی وجود دارد که آن فرایندها نیز نسبی بوده و کاملاً مورد اطمینان نیست.
به عبارتی دیگر عوامل موثر دیگری بر رشد کودکان شامل نژاد، عوامل هورمونی،تغذیه،عوامل جسمی و روانی هستند که در میان این عوامل ، هورمون ها اهمیت ویژه ای نسبت به سایر عوامل دارند. بنابراین هورمون های موثر در رشد نیز گوناگون هستند همانند هورمون تیروئید ،هورمون رشد ، هورمون های استروژن ، آندروژن.
در شرایط کنونی شایعه شده که قد افراد در ایران رو به کاهش است و این گفته با توجه به اظهار نظرهای بی ربط و غیر علمی مردم در شبکه های اجتماعی نیز هر پدر و مادری را به تکاپو می اندازد که مراقب مسائل رشد فرزند خود باشد تا از هرگونه عامل ناخواسته و تاثیرگذار که جلوی رشد کودکشان را می گیرد از بین ببرد.
در عین حال همیشه پدر و مادرها می خواهند فرزندانشان قد بلندتری داشته باشند چرا که فکر می کنند قد بلند نشانه سلامت بوده و در ورزش و همین طور زمینه های مختلف زندگی به موفقیت بیشتر منجر خواهد شد که این موضوع چندان مبنای علمی خاصی نداشته و مورد پذیرش متخصصان نیز قرار نگرفته است.
عوامل موثر بر رشد و یا عدم رشد قد کودکان:
هورمون تیروئید: هورمون تیروئید تاثیرات خود بر رشد را از دوران جنینی شروع کرده و تا ۳ سالگی ادامه می دهد به دلیل این که این هورمون نمی تواند از جفت عبور کند، اگر در مراحل جنینی اختلالی در تولید این هورمون به وجود آید نوزاد از بدو تولد دچار کم کاری تیروئیدی و در نتیجه عقب ماندگی رشد جسمی و مغزی خواهد شد.امروزه یکی از آزمایش های مهم بدو تولد اندازه گیری هورمون تیروئید است.
تاثیر شیر مادر بر رشد کودکان: شیر مادر کامل ترین و مهم ترین منبع غذای کودک در ۶ ماه اول است. بعد از ۶ ماه می توانید به او غذای مکمل هم بدهید و تا ۳ سالگی کودکتان سعی کنید ۶-۵ وعده در روز به او غذا بدهید و در غذای او از شیر مادر، میوه ،سبزی های زرد ،نارنجی، سبز کدو حلوایی و … طالبی ،خرما ،آلو، زردآلو و … استفاده کنید.اگر کودکتان به بیماری مبتلا شد،باید برای جبران رشد به تعویق افتاده اش یک وعده اضافی به او غذا بدهید.سعی کنید به کودکتان ابراز علاقه و عشق کنید ،زیرا بهبود عاطفی عاملی موثر بر رشد جسمی – قد – و ذهنی است.
تاثر هورمون رشد GH بر افزایش قد: هورمون رشد از غده ای در مغز به نام هیپوفیر پیشین ترشح می شود. این هورمون باعث رشد بیشتر و تقویت استخوان ها خواهد شد و مهم ترین عامل افزایش قد، در دوران رشدی هر فرد است.اگرچه میزان تولید هورمون رشد در بدن کاملا به مغز وابسته است اما می توان با روش هایی تولید این هورمون را در مغز افزایش داد.برای افزایش ترشح هورمون رشد،سعی کنید کودک تان خواب کافی در طول شبانه روز داشته باشد وعده های غذایی کم حجم و متعددتری به فرزندتان بدهید.زیرا خوردن غذاهایی که دارای قند بالا هستند سبب ترشح انسولین بیشتر شده در نتیجه این قند تبدیل به چربی شده واضافه وزن کودک تان را سبب خواهد شد و در نهایت تولید هورمون رشد در بدن کودک متوقف خواهد شد.
جوانهها و رشد قد کودکان: انواع جوانه ها،نحوه پرورش و نگهداریشان در خانه و مصرف خام آن باعث میشود که به رشد قد کودکان کمک کرده و به دلیل سرشار بودن از مواد غنی موجود آن بدن بعضی از نیازهای معدنی خود را از طریق آن می تواند بدست آورد.
عوامل عمومی برای رشد قد: استخوان سازی تا پایان سنین بلوغ ، ادامه دارد یعنی تا اوایل ۲۰ سالگی هنوز امکان افزایش قد وجود دارد. بعد از سخت شدن قسمت نرم وغضروفی استخوانهاو توقف رشد طولی ان ها قد فرد دیگر افزایش نخواهد یافت.برای افزایش هورمون رشد داشتن خواب کافی،استفاده از ۶ وعده غذایی به جای ۳ وعده،ورزش کردن،استفاده از مواد غذایی غنی از کلسیم :شیر ولبنیات،کاهش استرس مهم است.
البته نباید فراموش کرد که پروتئین یکی از عوامل تاثیرگذار بر رشد قدی و افزایش ترشح هورمون رشد ، تغذیه است . در میان مواد مغذی مصرف به اندازه ی پروتئین ها و املاح بسیار اهمیت دارد. یک نوجوان باید پروتئین مورد نیازش را هر روز و به خصوص چند مرحله در طول روز دریافت کند. بهتر است پروتئین مصرفی از منابع پروتئین حیوانی باشد مثل گوشت گوسفند و گاو ، مرغ و ماهی ، تخم مرغ و شیر. در میان املاحی که برای رشد قدی لازم اند کلسیم ، فسفر ، منیزیم ، روی و فلوئور از اهمیت ویژه برخوردار هستند. منابع کلسیم: لبنیات مثل شیر ، ماست ، پنیر خامه و بستنی است . فسفر و منیزیم در گوشت و دیگر منابع پروتئین و حبوبات فراوان است. فلوئور نیز در آب موجود است و آب مصرفی بایستی محتوی ppm 1 فلوئور باشد.
از این رو تحقیقات اخیر نشان داده است که مصرف «روی » به مقدار کافی موجب رشد قدی و افزایش قد مناسب خواهد شد ، در خاورمیانه و خصوصاً ایران مصرف کم روی موجب کوتاه قدی میشود و یکی از علل کوتاهی قد می باشد به علاوه با کمبود روی سطح توانایی های مغزی و ایمنی بدن پائین آمده و ابتلا به بیماریهای مسری زیاد تر رخ می دهد. توصیه متخصصان تغذیه برای نوجوانان ، مصرف روزانه ۱۵۰ گرم گوشت ، نصف تا ۱ لیوان حبوبات پخته ، ۲ تا ۳ لیوان شیر و لبنیات دیگر به همراه سبزیجات فراوان است.
عوامل بازدارنده رشد قدی در نوجوانان:
* مواد مخدر و الکل هر دو می تواند مانع افزایش قد، علی الخصوص در دوران جوانی شوند. هم چنین سوء تغذیه نیز یکی از عوامل بازدارنده در رسیدن به رشد قدی کامل می باشد.
* کافئین مانع از داشتن خوابی راحت و کافی در شما می گردد و همانگونه که در بالا بدان اشاره شد، خواب ناکافی موجب نرسیدن فرد به رشد قدی کامل می گردد. کودکان و نوجوانان در حدود ۹ الی ۱۱ ساعت به خواب نیاز دارند و کافئین به قدرت دریافت آنان به این خواب صدمه ی شایانی وارد می کند.
* تحقیقات موجود نشان می دهد کودکان و نوجوانان سیگاری و یا آنان که در معرض دود سیگار قرار دارند از دسته ی دیگر کوتاه قدتر می باشند.بنابراین رشد سریع در طول بلوغ ، برای دختران و پسران طی ۶-۴سال ادامه می یابد و از سن ۲۰-۱۸ سالگی حدود ۳-۲ سانتی متر اضافه می شود و البته به ژنتیک فرد نیز بستگی دارد. تغذیه و افزایش قد بعد از سخت شدن قسمت نرم وغضروفی استخوان هاو توقف رشد طولی آن ها افزایش قد نخواهد داشت.
برای افزایش هورمون رشد داشتن خواب کافی،استفاده از ۶ وعده غذایی به جای ۳ وعده،ورزش کردن،استفاده از مواد غذایی غنی از کلسیم مانند شیر ولبنیات،کاهش استرس مهم است. پروتئین یکی از عوامل تاثیرگذار بر رشد قدی تغذیه است . در میان مواد مغذی مصرف به اندازه ی پروتئین ها و املاح بسیار اهمیت دارد.
بنابراین توصیه می شود نوجوان هایی که در سنین رشد هستند و افزایش قد خوبی ندارند و از کوتاهی قد رنج می برند می توانند با مصرف مکمل ویتامینها و املاح ، طبق دستور و مصرف هفتگی آهن ، رشد قدی شان را بهبود بخشند و به افزایش قد شان کمک کنند. پس توصیه می شد کسانی که می خواهند قد بلند تری داشته باشند هفته ای یکبار جگر و دو بار غذای دریایی میل کنند و هر روز چند عدد ، بادام ، بادام زمینی و گردو بخورند که البته غذاهای دریایی مثل ماهی ، میگو ، جگر و دانه های روغنی حاوی املاح زیادی هستند و فوائد بسیاری برای نوجوانان دارند.
یک نکته بسیارمهم در افزایش قد ، انجام فعالیت های ورزشی است . هر چه تحرک ما بیشتر باشد گردش املاح استخوانی بیشتر خواهد بود و این مساله به افزایش قد کمک خواهد کرد. ورزش هایی مثل بسکتبال ، والیبال ، شنا ، بدمینتون و تنیس برای کمک به افزایش قد بسیار مفید اند و می تواند یکی از راههای افزایش ترشح هورمون رشد باشد.