سایه فراموشی بر سر هنرهای سنتی خراسان/ صنایع دستی نیازمند حمایت است

به گزارش خبرنگار مهر، هنرهای دستی جزئی از فرهنگ بومی مردم هر منطقه و حاصل ذوق و سليقه و نشان از هنرمندی مردم آن منطقه است. صنایع دستی و هنرهای سنتی هر منطقه بدون شک بخشی از میراث فرهنگی عظیم گذشتگان ماست و به عنوان آثار باقی مانده از فرهنگ اجدادی و سنتی سرزمین ما در دنیای ماشینی امروز قابل بحث و بررسی است.

آثار دستی هر منطقه نشان از قدمت و فرهنگ آن منطقه است که در خراسان جنوبي به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و فرهنگی، صنایع دستی خاص خود را داراست.

در شرایط فعلی که مسئله بیکاری و ایجاد اشتغال مولد همراه با افزایش تولید داخلی و توسعه صادرات غیرنفتی و فراهم کردن زمینه مشارکت آن در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی مهمترین دغدغه مسئولین نظام و از برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور به شمار می رود اهمیت و نقش بسزای صنایع دستی بیش از گذشته احساس می شود.

صنایع دستی علاوه‌بر جاذبه های هنری، فرهنگی و بومی از ویژگی های ممتاز اقتصادی از جمله ارزش افزوده بالا، عدم وابستگی تولید به کشورهای خارجی، سهولت کسب مهارت و عدم نیاز به سرمایه گذاری بالا، عدم عوارض سوء زیست محیطی و قابلیت ایجاد همه مکانی و همه زمانی، تامین مواد اولیه از داخل کشور و سایر مولفه های مزیت دار اقتصادی برخوردار است.

صنایع دستی از راه‌های ارزان و مناسب برای اشتغال زایی است

معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفتگو با مهر اظهار کرد: درآمدهای ناشی از فروش صنایع دستی می‌تواند بخش مهمی از صادرات غیرنفتی کشور را به عهده گیرد.

امیر انوری مقدم توسعه و سرمایه گذاری در صنایع دستی را همواره به عنوان یکی از راه های ارزان و مناسب برای اشتغال زایی دانست و ادامه داد: این درحالی است که می توان ضمن حمایت هرچه بیشتر از فعالان بخش کشاورزی از طریق توسعه و حمایت از صنایع دستی، زمینه را برای مهاجرت معکوس و اشتغال زایی فراهم ساخت.

وی با بیان اینکه بخش کثیری از اعضای جوامع روستایی و عشایری کشور در صنایع دستی اشتغال دارند که به عنوان منبع درآمد آنها به حساب می آید، تصریح کرد:  در صورت امکان استمرارعرضه و فروش تولیدات آنها می تواند به عنوان راه کاری برای ایجاد اشتغال و نیز جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه به شهرها مورد استفاد ه قرار گیرد.

با توجه به نقش و کارکرد بی‌بدیل صنایع دستی در امور سرمایه گذاری، تکنولوژی، تولیدات ملی، توسعه صادرات، تامین تعادل اجتماعی، توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی، ایجاد توسعه فعالیت‌های وابسته و بالا بودن سطح مشارکت زنان در تولید صنایع دستی این صنعت نیازمند توجه ویژه دولت و سرمایه گذاران است.

معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با درنظر گرفتن پتانسیل های موجود این بخش در استان خراسان جنوبی، بیان کرد: صنایع دستی در مجموع بیش از 60 هزار صنعتگر و هنرمند در رشته های قالی و قالیچه بافی و دیگر رشته های صنایع دستی در استان را مشغول فعالیت کرده است.

انوری مقدم با اشاره به اینکه قشر عظیمی از زنان و مردان شهری و روستایی به صورت مستقیم مشغول به کار و تولید صنایع دستی هستند، افزود: این مهم ارزش توجه و سرمایه گذاری برای حمایت ها و پشتیبانی های دولتی و ملی از این بخش و توسعه ظرفیت تولید و اشتغال در این راستا را متمایز و مشخص می کند.

وجود 80 رشته صنایع دستی در خراسان جنوبی

وی بیان کرد: از میان بیش از 300 رشته و زیررشته کددار و مصوب صنایع دستی کشور بیش از 80 رشته در استان خراسان جنوبی فعالیت داشته و یا دارند.

انوری مقدم با اشاره به رشته های فعال در استان بیان کرد: بافت انواع قالی و قالیچه، گلیم بافی(ساده، پیچ، سفره آردی)، جاجیم بافی، حوله بافی، کرباس بافی، چادرشب بافی، قلمزنی مس، مشبک فلز، ساخت زیورالات، محرق چوب، معرق چوب، منبت چوب، پیکرتراشی، سوخت نگار چوب، حصیربافی، ترکه بافی، هم جوشی شیشیه، معرق چرم، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، نگارگری، تذهیب، طراحی سنتی، سفال و سرامیک و انواع رودوزی های سنتی از جمله صنایع دستی فعال در استان هستند.

وی همچنین گفت: قفل سازی، علامت سازی، چاقوسازی، حجاری سنتی، سراجی سنتی، نمدمالی و کلاه مالی، مسگری، البسه محلی، گیوه بافی و گیوه دوزی و بخشی از رودوزی های سنتی شامل زغره دوزی، آجیده دوزی، شبکه دوزی و سکمه دوزی از صنایع دستی فراموش شده استان به شمار می رود.

خارجی ها از صنایع دستی هم دست برنداشتند

سال‌هاست برخی از رشته‌های آبا و اجدادی به ورطه فراموشی سپرده شده و دیگر اثری از هنرمندان آن به چشم نمی آید و که امید است این بار نیز مسئولان ندای فریادرسی هنرمندان فراموش شده را شنیده و به احیا صنایع بپردازند. هرچند دست درازی خارجی ها به حیطه صنایع دستی هم رسیده و نمونه های بی ارزش و کم قیمت صنایع دستی را گاه گاهی شاهدیم اما رونق دوباره صنایع دستی نه تنها به کمک مسئولان بلکه نیازمند یاری همه مردم است.

معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در ادمه عدم بازاریابی و دسترسی مناسب به بازار فروش خارج از کشور، بالا رفتن قیمت مواد اولیه و افزایش هزینه‌های تولید به سبب مشکلات اقتصادی و سنتی بودن فرایند کار، ورود صنایع دستی مشابه خارجی با قیمت مناسب و دارای مزیت های رقابتی، عدم بسته بندی مناسب تولیدات و برندسازی، پراکنده بودن کارگاه های تولید و عدم دسترسی آسان برای نظارت و ساماندهی، کمبود ارائه تسهیلات مناسب و مکفی با سود بانکی پایین در راستای توسعه کارگاه ها و یا تامین سرمایه در گردش، عدم آشنایی هنرمندان با فرآیند کسب و کار، کارآفرینی، تجارت و بازاریابی، خلاقیت و نوآوری و … که موجب عدم بروزرسانی در طرح و کاربرد محصولات و تطابق آن با نیازهای بازار و سلیقه مردم و کاهش فروش تولیداتشان شده است را از مشکلات سد راه ترقی صنایع دستی برشمرد.

رشته‌های بومی و مزیت دار استان شامل جاجیم بافی، احرامی بافی، ابریشم بافی، برک بافی، چادرشب بافی، حوله بافی، سیاه چادربافی، کرباس بافی، چنته بافی، نمکدان بافی، پلاس بافی، گلیم ساده، سفره آردی، گلیم پیچ، خورجین بافی، نمدبافی، لباس های محلی، پای پوش های سنتی، عروسک بافی، قلاب بافی، سفالگری، سراجی سنتی، تزئینات بنا شامل آجرکاری,رسمی بندی, مقرنس کاری، چلنگری، دواتگری، قفل سازی، علامت سازی، حصیر بافی، ترکه بافی، بوریا بافی، خراطی، سنگ تراشی، صحافی سنتی، طراحی سنتی، رودوزی های سنتی شامل ابریشم دوزی, آجیده دوزی, زرتشتی دوزی، چشمه دوزی، ژوردوزی, آئینه دوزی, پولک دوزی, قیطان دوزی, مرصع دوزی, نقده دوزی, منجوق دوزی, یراق دوزی, پیشه های سنتی وابسته به صنایع دست شامل ابریشم کشی, دباغی سنتی, رفوگری, رنگرزی سنتی و نخ ریسی سنتی است.

 10هزار صنعتگر صنایع دستی در استان فعالیت دارند

انوری مقدم ادامه داد: معاونت صنایع دستی در قالب تدوین برنامه های کوتاه مدت و بلندمدت در سه دفتر آموزش و حمایت از تولید، بازرگانی و توسعه و ترویج از صنایع دستی استان حمایت های لازم را برای رشته های بومی و مزیت دار انجام داده است.

وی از حضور حدود 10 هزار صنعتگر صنایع دستی در رشته های کددار و مصوب در استان به غیر از گروه دست بافته های داری و پردزدار شامل قالی و قالیچه خبر داد و گفت: بیش از هفت هزار نفر در واحدهای کارگاهی و خانگی روستایی و عشایری و حدود سه هزار نفر در واحدهای کارگاهی و خانگی شهری مشغول فعالیت های هنری هستند.

انوری مقدم گفت: از این تعداد سه هزار و 300 نفر در قالب مجوزهای سه گانه کارت صنعتگری، اعلامیه تاسیس و پروانه تولید شناشاسیی و 31 تعاونی و موسسه نیز در حوزه خدمات تولیدی و آموزش صنایع دستی در استان به ثبت رسیده است.

وی بیان کرد: از ابتدای اجرای قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسه دار تاکنون 350 نفر از هنرمندان فعال و واجدالشرایط استان از مزایای بیمه استفاده کردند که معادل 11 درصد هنرمندان شناسایی شده استان است.

فروش دو میلیارد تومانی صنایع دستی در سال گذشته

وی با بیان اینکه فروش محصولات صنایع دستی استان بیشتر به صورت خانگی بوده، گفت: اما میزان فروش تولیدات صنایع دستی به استثنای قالی و قالیچه به وسیله تعاونی ها و کارگاه های تولید تجمیعی و صنعتگران و هنرمندان فعال تحت پوشش در استان به صورت متفرقه، عرضه در فروشگاه ها، نمایندگی های فروش و حضور در نمایشگاه های برگزار شده در سطوح مختلف و بازارچه های نوروزی و تابستانی در سال گذشته بیش از دو میلیارد و 500 میلیون تومان برآورد شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان جنوبی نیز پیش از این گفته بود: بیشتر کارگاه های آهنگری در شهرستان سرایان دایر است و این شهرستان از معدود مناطقی است که هنوز اصالت بومی خود را در تولید انواع صنایع دستی حفظ کرده است.

حسن رمضانی افزود: همچنان تعدادی از مشاغل قدیمی توسط استادکاران پیشکسوت به حیات خود در این منطقه ادامه می‌دهد.

رمضانی میراث فرهنگی را میراث گرانبهای هر منطقه دانست و یادآور شد: هنرمندان صنایع دستی کسانی هستند که بدون هیچ گونه چشم داشت و ابلاغ ماموریتی میراث سرزمین خود را حفظ و به نسل های بعدی منتقل می کنند.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان جنوبی قدیمی ترین صنعت دستی استان را نساجی  دانست و یادآور شد: این صنعت به ویژه در رشته حوله بافی در کلیه شهرستان ها استان معمول و مرسوم است.

رمضانی ادامه داد: در چند سال اخیر از رونق سابق این صنعت کاسته شده، اما همچنان بیشترین فعالان صنایع دستی استان بیشترین حجم تولید که بیش از 120 هزار مترمربع است را به خود اختصاص داده اند.

90 درصد فعالان عرصه صنایع دستی استان را بانوان تشکیل می‌دهند

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه 90 درصد فعالان عرصه صنایع دستی استان را بانوان هنرمند تشکیل می دهند، اظهار کرد: این آمار با توجه به علاقمندی بیشتر بانوان به این گونه فعالیت‌ها طبیعی است.

رمضانی افزود: صنایع دستی هم فرهنگ می آفریند و هم اقتصاد جامعه را زنده و پویا می کند و با احیای این صنعت عظیم فرهنگ استان فراموش نخواهد شد.

وی شرکت تعاونی تولید بانوان جاجیم بافت هزار گل قهستان واقع در روستای روم شهرستان قاین را به عنوان شرکت تعاونی برتر استانی دانست و افزود: محصولات جاجیم این شرکت دارای گواهینامه 9001 است.

برک بافی از مهمترین صنایع دستی استان در حال فراموشی

رمضانی ادامه داد: اهالی روستای روم شهرستان قاین برای احیای شغل آبا و اجدادی، حفظ اصالت بومی و جلوگیری از مهاجرت جوانان روستا به شهر اقدام به تاسیس شرکت تعاونی کرده اند.

وی برک پارچه ای ارزشمند بافته شده از کر بز و شتر را یکی از مهمترین صنایع دستی بومی خراسان جنوبی دانست و اظهار کرد: برک بافی از گذشته های دور در استان خراسان جنوبی از رواج نسبتا خوبی برخودار بوده است ولی متاسفانه با توجه به سختی فرایند آماده سازی الیافت برای بافت و گرانی در حال حاضر در حال فراموشی است.

رمضانی با بیان اینکه احیای این رشته در دستور کار معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی استان قرار دارد، گفت: شهرستان سربیشه و بشرویه جزو مهمترین مراکز تولید برک در گذشته بوده اند.

وی یادآورد شد: بررسی فعالیت‌های رایج بین مردم بشرویه نیز گواهی بر اشتغال اجداد آنها به برک بافی است.

ميراث فرهنگي و صنایع دستی ما خواستار حمايت جدي از هنرمندان صنايع دستي است و بي ترديد اگر به صنايع دستي توجهات لازم صورت بگيرد ارزش افزوده فراواني دارد و مي‌توان از اين رهگذر وابستگي خود را به صادرات نفتي نيز کاهش داده و تحريم‌ها را دور بزنيم.

—————————-

گزارش از فاطمه علیزاده