به گزارش خبرنگار مهر، گویش گرگانی یکی از گویش های قدیمی و شیرین زبان فارسی است که درسال های دور در منطقه استراباد و ایالت گرگان رواج داشته است. گذر زمان و تاثیرات اجتماعی باعث شده تا این گویش در بین مردم منطقه کمتر رواج داشته باشد و تقریبا رو به فراموشی رود تا جایی که نسل امروز با آن بیگانه باشند. طی سال های گذشته تلاش های فراوانی برای زنده نگهداشتن این گویش توسط نویسندگان و هنرمندان استان شده که متاسفانه به دلیل کم لطفی های آن دوران این تلاش ها ادامه نداشت. دکتر اسدالله معطوفی، تاریخنگار استان گلستان یکی از افرادی است که در زمینه حفظ و ثبت این گویش تلاش های مختلفی کرده است که از آن جمله می توان به انتشار چند کتاب اشاره کرده. همچنین تلاش هایی از سوی وی درباره ثبت گویش استرابادی در یونسکو انجام شده است. برای اطلاعات بیشتر در این باره گفتگویی با وی ترتیب دادیم که در ادامه می خوانید.
آقای معطوفی چرا مدتی است که گویش استرابادی مورد توجه قرار گرفته است؟
گویش استراباد یکی از گویش های مهم ایران است و اهمیتش هم چند دلیل دارد. یکی از آنها وجود کتابهای فضل الله حروفی استرابادی است که در عصر تیموریان (حدود 700 سال قبل ) می زیست. وی چند کتاب از جمله ” نوم نامه ” را نوشت که برخی از اصطلاحات طبری و استرابادی در آن بکار رفته اند. دوم ظرفیت و ارزش علمی این گویش است. سوم توجه و تلاش این جانب به این گویش از سال 1355 بوده است . در این سال در سن 17 سالگی شروع به جمع آوری لغات گرگانی ( استرابادی ) کردم.
مختصری آقای فضل الله استرابادی را معرفی کنید.
وی یکی از متفکرین استراباد در قرن 8 هجری قمری و عهد تیمور بود که در حروف الفبا رموزی را می دید و در واقع پرچمدار نحله و تفکر پرولوژیک آن دوران بود. در چند کتاب وی و جانشینانش از لغات استرابادی به طور محدود استفاده شده بود که متاسفانه دردهه 50 خورشیدی یکی از محققین ارجمند ما در تهران چون آشنایی با گویش استرابادی نداشت ، کتابهای فضل الله حروفی را نوشته شده به این گویش معرفی کرده بود. در صورتی که با ضرس قاطع خدمتتان اعلام می کنم که اولین کتاب نگاشته مکتوب به گویش استرابادی در تاریخ استراباد ” اوسانه زندگی ” و سپس دومین کتاب ” ضرب المثل ها ، کنایات و باور های مردم گرگان ” اثر این جانب است که در دهه اخیر منبع اصل و الهام بخش چند کتاب شعر و نثر به گویش استرابادی بوده اند
برخی این گویش را زبان استرابادی در گرگان نامیده اند درست است؟
نه از منظر علمی غلط است. زبان اصلی و مادری ما ایرانیان از زمان هخامنشیان ( حدود 2500 سال قبل ) تاکنون به ترتیب فرس هخامنش ، پارتی اشکانی ( پهلوانیک) و زبان دری فازسی عصر ساسانی بوده که زبان محاوره ای فارسی کنونی ما یادگار و یادمان ونیز ادامه همین زبان است. آنچه که امروزه در سطح جامعه ایران و در مناطق بومی وجود دارند در واقع گویش ، لهجه ویا گونه های متفرقه از این زبان مادری هستند. تاکید میکنم آنچه متعلق به منطقه استراباد یا گرگان کنونی است گویش استرابادی است نه زبان.
ریشه و پیشینه این گویش در کجاست؟
عرض کردم ریشه در زبان مادری و اصلی فارسی دارد. البته در قرن 3 و 4 ه.ق ( حدود 1000 سال قبل )به گویش گرگانی توسط مورخین و جغرافی نویسان هم اشاره شده که عده ای به غلط آن را همان “لوترابی استرابادی” دانسته اند. لوترا نه زبان بوده نه گویش و نه لهجه ، بلکه گونه ای رمز آلود بوده که بین عده کمی از مردم در هر گوشه ایران مورد توجه قرار گرفته بود از جمله در گرگان و استراباد.
شنیده شده که برای ثبت گویش استرابادی در یونسکو بخش فرهنگی سازمان ملل متحد اقداماتی را در گذشته داشته اید؟
بله دوبار و البته نا موفق. یکی در حدود 21 سال پیش و دیگری هم در 14 سال پیش. چاپ دوم و سوم “اوسانه زندگی ” و ضرب المثل های گرگانی ” را از طریق دفتر یونسکو در ایران کاندیدای ثبت کردیم ولی به دلیل رعایت نکردن ویژگی های خاص آن مرکز ، مورد توجه قرار نگرفت که حق هم با آنها بود.
با این شرح و تفصیل آیا قصد ی برای ادامه این تلاش دارید؟
برای اقدامات بعدی در حوزه زبان شناسی یک سری کارهای حرفه ای وفنی وقت گیر و احتیاج دارد ، مخصوصا وقت چند ساله برای آشنایی حداقل با گویش های خراسانی ، مازندرانی ، گیلانی و محاوره منطقه شاهرود که قرابتهایی با گویش استرابادی دارند. این مسئله برای بنده سخت و وقت گیر است. اما برای چاپ چهارم که اتفاقا اماده تایپ هم کرده ایم اقدامات جدیدی انجام شده است.
امکان دارد به طور خلاصه به انها اشاره کنید؟
بله حدودا 200 واژه جدید در طی یک دهه اخیر اعم از مفردات و ترکیبات استرابادی یافته ایم ، حدود 50 باور و اعتقادات مردم گرگان و نیز 50 ضرب المثل استرابادی را در متن قصه کتاب اوسانه زندگی گنجانیده ایم. بعلاوه تمام واژه های زیرنویس هر صفحه را جدا کرده و در پایان کتاب بصورت ” واژه نگار ” ضمیمه کردیم. مسئله مهم دیگر آنکه اصول و قواعد دستوری گویش استرابادی را هم در یک بخش جداگانه در اول کتاب آورده ایم.
بنابراین اینبار امکان ثبت آن در یونسکو وجود خواهد داشت؟
امیدوارم.سعی کرده ام برخی از اصول مورد توجه آنها را مورد مداقه قرار دهم. اما بیشتر هدف من ان است که اینبار در چاپ چهارم وزن علمی در حوزه زبان شناسی را برای افکار عمومی مورد توجه قرار داده و آن را علمی تر و پربارتر نمایم که برای همیشه منبع موثقی برای زبان شناسان ایران در حوزه شناسایی گویش های بومی قرار گیرد و نیز افکار عمومی منطقه را اقناع کند.
حرف پایانی اگر دارید بفرمایید؟
تاکید میکنم گویش استرابادی بخشی از افتخارات فرهنگی ایلت تاریخی گرگان از گذشته دور بوده که در هر صورت یکی از عناصر مهم فرهنگ این ایالت و نیز گوشه ای از زبان مادری فارسی هم محسوب خواهد شد.