حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد اینکه نقش ماه رمضان در تغییر سبک زندگی یعنی حرکت به سوی سبک زندگی اسلامی چیست، گفت: اساساً اسلام با احکام دینی ای که وضع می کند و با مقرراتی که در عرصه ارتباط بین انسان و خدا و انسان با خلق خدا تنظیم می کند یک سبک زندگی دینی را تأسیس می کند. در حقیقت نقش دین برای سبک زندگی دو نقش متفاوت و مکمل است.
وي ادامه داد: یکی اینکه بعضی از ابعاد زندگی انسان را جهت می دهد و چارچوب و سبک و روش تازه ای را برای او بنیان می گذارد. دوم اینکه آن روشهای رایج را اصلاح می کند و مورد ارزیابی قرار می دهد و موجب تعالی آنها می شود. در میان احکام شرعی ما روزه نقش اصلاح زندگی را دارد هم پایه گذاری و تأسیس ابعادی از روش زندگی انسانهاست. در ماه رمضان و روزه داری همان طور که در روایات آمده چند اتفاق می افتد.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: اول اینکه انسان به نوعی خودیابی و خودشناسی عمیقتری دست پیدا می کند و با قطع تعلقات به خوردن و آشامیدن و شهوتها و لذتهای جسمانی مجال پیدا می کند که حقیقت وجودی خود را بیشتر کشف کند و به نوعی شهود درونی نسبت به خویشتن خویش برسد.
وي با بيان اينكه جهت دوم این است که نوعی خودآگاهی اجتماعی برای انسانها رخ می دهد، گفت: خودگرسنگی و تشنگی که در روزهای ماه رمضان رخ می دهد به عنوان فرصتی برای پی بردن به نیازها و چالشهای اقتصادی و اجتماعی نقش ایفا می کند. به خصوص اقشار متوسط و مرفه به درد و رنج و کاستیهای طبقه پایین جامعه و کسانی که دچار فقر و گرسنگی هستند پی می برند. بنابراین مسئولیت شناسی اجتماعی ارتقا پیدا می کند.
وي تاكيد كرد: سومین جهتی که اتفاق می افتد تعمیق و تعالی ارتباط انسان با خدای متعال است که از طریق تلاوت قرآن و خواندن دعاها و راز و نیاز با خدا و خواندن نماز شب و نمازهایی که در شبهای ماه رمضان توصیه شده رخ می دهد. در حقیقت همه ارتباطات انسان با خودش و خدای متعال و خلق خدا در ماه مبارک رمضان به تثبیت و تعالی دست پیدا می کند. فراتر از اینها زمینه های ارتباط با خلیفه خدا و تعمیق شناخت ولایت و امامت در ماه رمضان فراهم تر می شود؛ به خصوص با پیوندی که در شبهای ماه رمضان بین ارتباطی که با خدا و ارتباط با امیرالمؤمنین(ع) ایجاد می شود هم جهت دیگری است که به آن پیامدها و کارکردهای ماه رمضان اضافه می شود.
حجت‌الاسلام ذوعلم ادامه داد: مجموع این جهات روش جدید را پایه ریزی می کند مردم در ماه رمضان یک برنامه خورد و خوراکشان و کارشان و عبادتشان تغییر پیدا می کند و یک نوع تمرین برای تعالی بخشی به زندگی ایجاد می شود. در حقیقت روزه در ماه رمضان، معجزه الهی است و حرمت و جایگاهی که ماه رمضان دارد میدان فعال و اثرگذار و همگانی برای خودسازی و خودیابی و خودپالایی اجتماعی است که خوشبختانه در همه جوامع اسلامی علیرغم همه کاستی هایی که ما مسلمانها داریم ولی این ابداع خداوند متعال و عنصر ماه رمضان و روزه توانسته اثرگذار باشد.
وي افزود: جامعه ای که بیشتر به حکمت و فلسفه و حقیقت ماه رمضان توجه کند بیشتر بهره برداری خواهد کرد، حتی در جمع ها و جامعه های مسلمانی که زیاد هم به اسلام معرفت عمیقی ندارند ولی به طور خودکار گویا که فرایند ماه رمضان به عنوان اهرمی تأثیرگذار و ارتقادهنده، اثربخشی خود را دارد؛ هر چند که ممکن است این اثربخشی برای بعضی از مسلمانها چندان ملموس و خودآگاه نباشد.
حجت‌الاسلام ذوعلم در مورد اینکه نقش روزه داری و سایر اعمال ماه رمضان در تهذیب نفس و خویشتن داری چیست، چگونه می توان از این فرصت برای خویشتنداری و بالا بردن تقوای الهی استفاده کرد هم یادآور شد: یکی از اثرات روزه داری، تعمیق خودشناسی، خودیابی و حذف آن عوامل اخلالگر در روند خودشناسی است. در زندگی روزمره عوامل مزاحم برای ارتباط زیاد است. عوامل مختلف موجب غفلت ما از خویشتن خودمان می شود. گاهی ما به مسائل درجه سوم و چهارم زندگی بیش از مسائل درجه اول اهمیت می دهیم. ماه رمضان این فرصت را فراهم می کند که خودیابی و خودپالایی در ما نقش درجه اول را پیدا کند و انسانها مقداری بیشتر به خودشان بپردازند و درباره خودشان تعمق کنند.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: ماه رمضان تمرینی است که بعد از این ماه در مواجهه با عوامل بیرونی و مولفه های تأثیرگذار در فرایند زندگی با ملاحظه بیشتری برخورد کنیم؛ اجازه ندهیم که هر عامل بتواند سرزده و بدون مدیریت ما، در وجود ما تأثیرگذار باشد. این مسئله مهم است. مسئله امروز مسئله مواجهه با آنهاست. فناوریها و نظامات جدید زندگی و اقتضائات زندگی ماشینی موجب شده که عواملی در وجود ما ورود و نفوذ یابد بدون اینکه ما آنها را مطالعه کرده باشیم و بدون اینکه آنها با ما هماهنگ کرده باشند.
وی بیان داشت: در حقیقت امروز مدیریت انسانها بر خودشان به ضعیفترین حد خود رسیده است و این خطر بزرگی برای معنویت و تکامل و ارتقای انسانهاست. در ماه رمضان فرصت رصد و توانمندی بیشتری در انسان ایجاد می شود تا بتواند این عوامل را مورد بازشناسی قرار دهد و تمرین کند که چگونه زمام و مدیریت خود را خودش به دست بیاورد و آن عوامل مزاحم نتواند در روند تکاملی انسان اخلال ایجاد کند. این وجه بسیار عظیمی در ماه رمضان است که امیداوریم در همه جوامع اسلامی و در جماعات مسلمانان که در غیر کشورهای اسلامی هستند و به ویژه در جامعه اسلامی ما که معارف دینی و پشتوانه قرآن و اهل بیت(ع) پشتوانه عظیمی به آن داده برای درک عمیقتر این دستاوردها و رهآوردها بتوانند بیشتر و عمیقتر محقق شوند.
وی در مورد اینکه چگونه می توان این تغییرات مثبت را بعد از ماه رمضان هم در طول سال حفظ کرد و از دست نداد، افزود: هر مقدار که رمضان را جدی تر بگیریم و به آنچه که در عمق این ماه است بیشتر بپردازیم و با تفکر و با اندیشه در فلسفه و حکمت این ماه خودمان را در این چارچوب بیشتر قرار دهیم با خودآگاهی و با شوق در این ماه سیر و سلوک داشته باشیم؛ نتایج و دستاوردهای این ماه هم، ماندگارتر خواهد بود.
ذوعلم تاكيد كرد:. در جامعه ما روزه داریها در یک سطح نیست. بعضیها روزه داریشان از سر تکلیف الهی است با یک نگاه نه چندان مثبت به این تکلیف، بعضیها در حد بالاتری هستند و سعی می کنند این تکلیف را مشتاقانه بپذیرند ولی گروه سومی هستند که اساساً روزه را تکلیف نمی دانند بلکه یک تشریف تلقی می کنند که خدای متعال فرصت و اجازه داده است که در مسیر عبودیت بیشتر گام بردارند و در مسیر خداشناسی و خود شناسی بیشتر قدم بگذارند. این گروه سوم وقتی با این شوق و با علاقه در این ماه حضور معنوی پیدا می کنند و روح خودشان و همه وجودشان را در روزه داری شرکت می دهند و تنها روزه تک بعدی را به عنوان وظیفه به آن نگاه نمی کند اینها قطعاً دستاوردهاشان قوی تر خواهد بود.
این محقق و نویسنده کشورمان یادآورشد: بنابراین کیفیت مواجهه ما با ماه رمضان و روزه و روزه داری و عمیق بودن و حکمی بودن و فکورانه بودن حضور ما در ماه رمضان همراه با عاشقانه و عابدانه حضور داشتن، می تواند دستاوردهای رمضان را برای ما تعمیق کند و حقیقتاً باید این دست یافته های ماه رمضان با جان ما عجین شود و بعد از ماه رمضان هم از ما جدا نشود.