به گزارش «تابناک»، در ادوار اخیر مذاکرات
هستهای پل اروین مدیر امور منع گسترش سلاحهای هستهای در شورای امنیت ملی آمریکا
و به نمایندگی شورای امنیت ملی آمریکا در ترکیب تیم مذاکره کننده آمریکا در
مذاکرات حضور داشته است. جوفی جوزف مقام آمریکایی که پیشتر این مسئولیت را بر عهده
داشت، پس از افشای نقش وی در یک حساب توئیتری که پیامهای توهینآمیز نسبت به دولت
اوباما منتشر میکرد، از سمت خود اخراج شد.
جوزف همچنان موضوع هستهای ایران را در
دستور کار خود دارد و در تحلیلی برای موسسه بلفر به بررسی شرایط راستیآزمایی
برنامه هستهای ایران در یک توافق جامع هستهای احتمالی با ایران پرداخته است.
وی پس از مرور چالشهای پیشامده در
آخرین دور مذاکرات در وین، یادآور شده است که یکی از مسائل مهم در مذاکرات، موضوع
شافیت و اقدامات راستیآزمایی برای اطمینان از پایبندی ایران به تعهدات هستهای
خود است. ایران به عنوان یکی از کشورهای عضو پیمان انپیتی و دارای توافق جامع پادمانی
با آژانس، مانند دیگر کشورهای عضو متعهد است که دسترسیهای مناسب را در اختیار
آژانس قرار دهد تا آژانس بتواند تائید کند هیچ ماده شکافتپذیری به سوی برنامه
سلاحهای هستهای منحرف نمیشود.
از نظر وی، در سالهای اخیر، پروتکل
الحاقی نیز به شکل یک تعهد ضمنی برای کشورهای غیرهستهای در آمده است تا با توجه
به مجموعهای از مقررات، آژانس بتواند اطمینان حاصل کند که هیچ ماده یا فعالیت
اعلام نشدهای در کشورهای عضو وجود ندارد. ایران پیش از این پروتکل الحاقی را به
طور موقت امضا و اجرایی کرده است ولی این پروتکل در مجلس ایران به تصویب نرسیده
بود.
تصویب پروتکل الحاقی در مجلس و اجرایی
کردن فوری آن از خواستههای کلیدی 5+1 در توافق جامع با ایران خواهد بود. ولی
سوابق ایران در پایبند نبودن به تعهدات خود در انپیتی باعث خواهد شد که درخواستهای
اضافهای در مورد شفافیت از ایران مطالبه شود.
وی ضمن مرور ادعاهای غرب در این باره، ادامه
داده است که اگر چه مقامات ایرانی با ناراحتی اعلام میکنند که زیر بار آپارتاید
هستهای نخواهند رفت ولی دلیل خواسته غرب، سوابق بد ایران است.
بنابراین تنظیم شرایط راستیآزمایی و
شفافیت در برنامه هستهای ایران از مسائل مهم پیشروی دو طرف است. به ادعای جوزف،
عدهای از تحلیلگران به دنبال تحمیل رژیم بازرسیهای «همیشه، همه جا» بر ایران
هستند که پیش از این در سال 1991 و پس از جنگ در خلیج فارس در قالب آنسکام بر عراق
تحمیل شد و بازرسان بینالمللی در این رژیم مجاز هستند از هر سایت و تاسیساتی در کشور
و از جمله تاسیسات نظامی با فاصله کوتاهی از زمان درخواست خود بازدید کنند.
جوزف خود اقرار میکند که چنین اقدامی
علیه ایران نه امکانپذیر و نه ضروری است. ایران مانند عراق نیست که در جنگ شکست
خورده باشد و دستهایش را بالا برده باشد. اگر چه ایران تصمیم گرفته است که بر سر
مساله هستهای خود مذاکره کند ولی در شرایطی نیست که حقوق حاکمیتی خود را رها کند.
از نظر وی به علاوه، چنین رژیم سختگیرانهای
علیه ایران و برای کشف انحراف احتمالی ایران به سوی سلاحهای هستهای ضروری هم
نیست و بازرسیهای سرزده از مراحل مختلف چرخه هستهای اعلام شده ایران برای
اطمینان از این که قطعات و مواد در برنامه هستهای ایران به سوی استفاده در
تاسیسات پنهانی غنیسازی با تولید پلوتونیوم منحرف نخواهد شد، کافی است. برای
مثال، ایران میتواند میتواند مجتمع کوچکی را برای غنیسازی پنهانی هستهای آماده
کند ولی چنین تاسیساتی کاملا بیفایده خواهد بود اگر ایران نتواند مواد و
سانتریفیوژهای لازم را برای آن آماده سازد. برای ایران بسیار سخت خواهد بود تا همه
اجزای چرخه هستهای از معدنکاری اورانیوم طبیعی و تولید کیک زرد مورد استفاده در
غنیسازی را مخفیانه تکرار کند.
در واقع اگر ایران به دنبال این باشد
که مخفیانه به سوی ساخت سلاح هستهای گریزی داشته باشد، احتمالا تلاش خواهد کرد تا
از بخش کوچکی از اورانیوم اعلام شده و سانتریفیوژهای اعلام شده خود استفاده کند.
بنابراین، یک رژیم بازرسی که مواد و تجهیزات اعلام شده ایران را به دقت تحت نظر
بگیرد، بیشترین شانس را برای کشف گریز احتمالی ایران به سوی ساخت سلاح هستهای
خواهد داشت.
کارشناسان فنی 5+1 و ایران اکنون در
حال مذاکره بر سر جزئیات خاص اقدامات راستیآزمایی هستند که بخشی از توافق نهایی
با ایران است. هر رژیم نهایی راستیآزمایی در توافق هستهای با ایران باید شامل
عناصر کلیدی زیر باشد:
–
بازرسی دورهای و منظم بازرسان آژانس از تاسیسات اعلام شده ایران از
جمله تاسیسات غنیسازی، راکتورهای تحقیقاتی و قدرت، تاسیسات تبدیل و تولید سوخت و
سایر تاسیسات. بازرسیهای دورهای میتواند با نصب دوربینهای کنترلی در تاسیسات
اصلی و از جمله احتمالا یک خط مستقیم رمز شده و متصل به مقر آژانس در وین که امکان
نظارت تمام وقت را فراهم میکند تکمیل شود.
–
حسابرسی نظاممند همه اورانیوم موجود در ایران، چه اورانیومی که
استخراج میشود و چه اورانیومی که از خارج از کشور وارد میشود، کیک زرد تولید شده
و نیز اورانیوم که وارد سانتریفیوژها شده است تا اطمینان حاصل شود که هیچ موادی
قابلیت انحراف به سمت تاسیسات مخفی غنیسازی را ندارد.
–
اقدامات سرزده برای اطمینان از نظارت آنی بر انبارهای سانتریفیوژ
ایران و از جمله تاسیسات تولید قطعات کلید سانتریفیوژ مانند روتور و دم، کارگاههای
مونتاژی که سانتریفیوژها در آن تولید میشود و انبارهای نگهداری سانترفیوژهای کامل
شده. به طور خلاصه، هر سانتریفیوژ تولید شده در ایران باید مستندسازی شده و مورد
حسابرسی قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که هیچ سانتریفیوژی به سوی تاسیسات مخفی
نخواهد رفت.
–
گزارشدهی جامع ایران از همه تجهیزات و مواد وارداتی مرتبط با مساله
هستهای و نیز موارد دارای کاربرد دوگانه و از جمله گزارشدهی در مورد مقصد و مورد
استفاده آنها. این مساله به ویژه در شرایطی دارای اهمیت است که محدودیتهای بینالمللی
بر واردات چنین مواد و تجهیزاتی به ایران در روند اجرای توافق جامع هستهای به
تدریج کمتر شود.