دویرج یکی از رودخانه‌های بزرگ و معروف شهرستان دهلران که با بهره‌گیری از آب این رودخانه بخشی از اراضی کشاورزی منطقه آبیاری می‌شود.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه ایلام، بر اساس شواهد عینی در سواحل چپ و راست این رودخانه و در دامنه ارتفاعات “گاواره” و موسوم به منطقه “علی‌کش” تعدادی تونل انتقال(قنات) وجود دارد که مدارک مستندی مبنی بر روشن شدن قدمت احداث آن فعلاً یافت نشده، اما بنا بر اطلاعاتی که به‌صورت سینه‌به‌سینه از گذشتگان به نسل فعلی رسیده این تونل‌ها طی قرون و اعصار گذشته وجود داشته است و اهالی از آن‌ها به «قمش گاور» یا «قمش گُبر» یاد می‌کنند.
مردم منطقه و به‌خصوص معمرین دهلرانی و موسیانی به نقل از اجداد خود معتقدند که این تونل‌ها قدمتی به درازای تاریخ کهن منطقه دارند و به همین سبب و به‌گونه‌ای که ذکرش به میان آمد، از آن‌ها بنام قمش گاور یا گَبر نام می‌برند.
قمش در لهجه محلی به میله‌های چاه اطلاق می‌شود و انسان‌های اولیه بانام گاور یا گَبر یاد می‌شود، لذا مردم و به‌خصوص معمرین تأکیددارند که تونل‌های فوق در طی قرون و اعصار گذشته وجود داشته است.
بررسی‌ها و مطالعات اولیه نشان می‌دهد که در ساحل چپ رودخانه دویرج چهار رشته تونل که هریک به فاصله تقریبی ۱۵۰ متر از یکدیگر قرار دارند، وجود دارد که دهنه ورودی آن‌ها به علت جریان سیلاب مسدود شده است و در پایین‌دست به چند رشته فرعی که به‌سوی دهلران، دشت اکبر و دشت بیات کشیده شده، تقسیم شده‌اند.
تونلی که به‌سوی دشت بیات امتداد دارد حدود ۱۵ کیلومتر طول دارد و مظهر آن محلی بنام شور ماهی است که به سمت میمه بیات جریان می‌یابد.
در آن سوی رودخانه و در بخش شرقی دویرج نیز یک تونل انتقال آب دیگر وجود دارد که به گفته مردم زمین‌های “پتک اعراب” و “بره بیجه” را مشروب می‌کرده است.
بررسی و اظهارنظر و نقل‌قول و آنچه را که معمرین از گذشتگان خود شنیده‌اند، مبین این مطلب است که تونل‌های انتقال آب مذکور موجب ترویج کشاورزی و باغداری شده و در اراضی منطقه انواع محصولات کشاورزی، نخیلات، مرکبات و انواع میوه‌های درختی تولید می‌شده است.
چند نفر از اهالی اظهار داشتند که طی سال‌های گذشته در داخل چاه‌های تونل‌ها، آبزیانی نظیر سگ‌ماهی را به چشم خویش دیده‌اند و معتقدند که در صورت بازسازی تونل‌ها، می‌توان بخش دیگری از اراضی کشاورزی به روش سنتی و ثقلی آبیاری نمود.
برای روشن شدن زوایای تاریک این پروژه‌های قدیمی و تعیین طول دقیق و ابعاد آن‌ها احیاناً دستیابی به قدمت تونل‌ها انجام مطالعات بیشتر ضروری به نظر می‌رسد و امید می‌رود با دست یازیدن به این مهم چگونگی تلاش پیشینیان در رابطه با نحوه انتقال آب به اراضی دوردست روشن شود.
آبشار تاف‌تافه و آسیاب‌های آبی هور
در ۳۵ کیلومتری جاده دهلران – ایلام و در غرب روستای “بیشه دراز” و شمال روستای هاویان و در دامنه ارتفاعات کبیرکوه، منطقه‌ای باستانی موسوم به هور ( havar ) وجود دارد و نشانه‌ها و بازمانده و بقایای آسیاب‌های آبی متعدد نشان از استفاده بهینه گذشتگان از آب درچرخه طبیعت دارد. هور با اینکه درحوزه شهرستان گرمسیری دهلران قرار دارد اما از آب و هوایی مطلوب برخوردار است.
وجود آبشار «تاف تافه» رویش و فراوانی گل‌های نرگس، اکوسیستم این محل را با سایر مناطق گرمسیری دهلران متمایز ساخته است.
بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که آبشار موصوف سبب اسکان و استقرار بشر و احداث آسیاب‌های آبی متعدد شده و در حال حاضر بقایای ۱۷ آسیاب در آن به چشم می‌خورد که از بین آن‌ها ۳ – ۴ آسیاب آبی که استفاده از آبشار تاف تافه به چرخش درمی‌آمده‌اند تقریباً شکل ظاهری خود را حفظ کرده‌اند.
بگفته معمرین محل آسیاب‌های هور ۵۰ – ۶۰ سال گذشته بازسازی‌شده و مورداستفاده قرارمی‌گرفته‌اند و تعیین قدمت و زمان ساخت آن‌ها به تحقیقات و بررسی‌های بیشتر نیاز دارد.
پل آب بر هفتکده:
در کنار روستای از توابع بخش زرین‌آباد و در دوسوی رودخانه میمه پایه‌های یک پل آب‌بر وجود دارد که با استفاده از مصالح سنگ و گچ و ساروج و آجربنا شده است.
تحقیقات به‌عمل‌آمده حاکی است که ساخت این بنا به هدف انتقال بخشی از آب رودخانه میمه به اراضی کشاورزی پائین‌دست ساخته‌شده و پایه‌های آن به ارتفاع تقریبی ۷ متر ساخته‌شده اما به‌صورت نیمه‌کاره رها شده است.
هرچند علت عدم اتمام آن در پرده‌ای از ابهام قرار دارد اما اهالی منطقه با استناد به اظهارنظر نیاکان خود بر این باورند که عدم همکاری مردم با عوامل اجرائی باعث ناتمام ماندن این پل‌شده است.
از آنجایی که این اثر تاریخی احتمالاً در دوران قاجار احداث‌شده پس با در نظر گرفتن جهات مختلف چنین اظهارنظری نمی‌تواند به صحت باشد.
پایه‌های این بنای تاریخی به حدی محکم است که باوجود جاری شدن سیلاب‌های سهمگین و مخرب کماکان پابرجاست.
با توجه به مطالب فوق باید بپذیریم که روشن نمودن تاریخ صنعت آب گذشته استان ایلام درگرو انجام یکسری تحقیقات علمی و بررسی شواهد عینی است که با توجه به اینکه عامل اصلی استقرار بشر آب است، می‌توان در اطراف رودخانه‌های قدیمی این استان تحقیقات وسیعی را به انجام رساند که حاصل آن بدون شک دستیابی به آثار و ابنیه‌های تاریخی آب و نقش صنعت آب خواهد بود.
انتهای پیام