به گزارش میهن پست – اگر به لغت نامه ها نگاهی بیندازیم نقد را «سره از ناسره جدا کردن» و «شناختن محاسن و معایب» معنا کرده اند. به عبارتی دیگر نقد به مفهوم داوری و قضاوت دوجانبه در مورد یک گزاره‌است. این واژه در لغت به معنای «بهینِ چیزی را گزیدن» آمده‌است. انتقاد اگر چه معادل این واژه نیست و تفاوت‌هایی مفهومی با آن دارد، اما همواره همراه این واژه بوده است.
بنابراین انتقاد نزدیک مفهوم نقد است اما بیشتر به «قضاوت منفی اما عینی» در رابطه با گزاره‌ای گفته می‌شود. با این حال نقشی مثبت برای این امر قائل شده‌اند. در اصطلاح رایج و برای رساندن کارکردهای مختلف آن، بعضاً این واژه به همراه واژه‌هایی چون«مخرب» و «سازنده» به کار می‌رود.
بسیاری از افراد تصور می کنند اگر با رفتار ناخوشایند و غیرقابل قبولی روبرو شوند، همواره باید سکوت کنند و هیچ نوع شکایت و انتقادی نکنند. انتقاد کردن نشانه بی احترامی به افراد نیست بلکه اگر بتوانید به صورت سازنده ای انتقاد کنید تاثیر خوبی روی افراد خواهید گذاشت. در این مقاله دکتر شهربانو قهاری تکنیک های یک انتقاد سازنده را برایتان شرح می دهد.
یک انتقاد سازنده باید چگونه باشد ؟
در انتقاد کردن از دیگران، به جای اینکه شخصیت فرد را زیر سوال ببریم بهتر است رفتارش را مورد انتقاد قرار دهیم. برای مثال بگوییم از رفتار یا کلامت خوشم نیامد یا به جای اینکه گذشته فرد را زیر سوال ببریم در مورد زمان حال صحبت کنیم. درواقع این نوع انتقاد سازنده تر است.
عده ای اعتقاد دارند که انتقاد سازنده وجود ندارد اما این عقیده درست نیست. گاهی شرایطی به وجود می آید که افراد از یکدیگر انتقاد می کنند آنچه در این میان مهم است نحوه انتقادکردن است. ادبیات مناسب و زمان مناسب انتقادکردن از نکته هایی است که در انتقاد سازنده باید به آنها توجه کنیم. وقتی افراد از جملات مناسب برای انتقاد استفاده کنند انتقاد هم تاثیر خودش را خواهدگذاشت.
انتقاد همزمان
در نوعی دیگر از انتقاد مخرب فرد چند انتقاد را همزمان انجام می دهد که حساسیت برانگیز است. در این نوع انتقاد فرد رفتار غیرکلامی مناسبی هم ندارد. برای مثال داد می زند، اخم می کند و حرکات بدنش نامناسب است که باعث می شود فرد مقابل حساس تر شود.
انتقاد امری طبیعی است
انتقاد مخرب در هر رابطه ای چه دوستانه و چه زناشویی تاثیر منفی بر جای می گذارد. در روابط بین فردی گریزی از انتقادکردن نیست و این امری طبیعی است که آدم ها در خلال ارتباطاتشان از یکدیگر انتقاد یا گله و شکایتی داشته باشند، اما چگونگی انتقادکردن اهمیت زیادی دارد چون اگر به درستی از طرف مقابلمان گله نکنیم، آن را به یک انتقاد مخرب تبدیل کرده ایم. در انتقاد مخرب شخصیت فرد زیر سوال می رود در نتیجه نمی تواند تاثیرگذار باشد. برای مثال با گفتن جملاتی مانند: «تو آدم بدی هستی»، «تو آدم شلخته ای هستی»، «تو فرد غیرقابل اعتمادی هستی» و… شخصیت فرد تحقیر می شود. در این نوع انتقاد ما به آدم ها برچسب های متفاوتی می زنیم.
گاهی یک انتقاد مخرب با کلی گرایی همراه می شود
در انتقاد مخرب کلی گویی وجود دارد؛ یعنی اغلب افراد در انتقاد از کلمات هرگز، همیشه یا اصلا استفاده می کنند. همچنین در انتقاد مخرب شخص صفتی کلی را به دیگری نسبت می دهد. مانند: «توهمیشه این گونه رفتار می کنی» یا «تو هرگز این کار را انجام نمی دهی» و… گاهی این نوع انتقادها اشاره به گذشته فرد دارد. برای مثال: «تو در گذشته از این کارها زیاد انجام داده ای و در آینده هم انجام خواهی داد.»
پذیرفتن هر انتقادی برایتان اسان نباشد
البته این نکته را هم باید درنظر داشته باشیم که هر انتقادی را نباید پذیرفت. بعضی از انتقادها مخرب است. انتقادی که در جمع باشد و از کلمات مناسب استفاده نشود به هیچ وجه سازنده نیست. در مواقعی که فرد با انتقاد سازنده روبرو نشود می تواند با انتقاد مخالفت کند و حتی می تواند محیط را ترک کند. در این مواقع می توان گفت که طرف مقابل حق انتقاد دارد اما نه به صورت مخرب و غیرسازنده.
تجمل انتقادهای سازنده را داشته باشید
اما یک سوی دیگر انتقاد در مورد کسی است که از او انتقاد می شود. بعضی از افراد تحمل شنیدن انتقاد را ندارند. اگر در چنین شرایطی قرار گرفتید اول از همه باید این باور را در خود به وجود بیاورید که انتقاد به معنای تحقیر شخصیت نیست یا قرار نیست به کسی توهین شود. وقتی چنین دیدگاهی را نسبت به انتقاد داشته باشیم کمتر جبهه گیری می کنیم و انتقاد را می پذیریم. افرادی که انتقادپذیر نیستند این طرز فکر را دارند که من انسان کاملی هستم و هیچ نقصی ندارم. این طرز فکر باعث می شود که نتوانیم انتقاد را بپذیریم.
چه کسانی ظرفیت انتقاد را حواهند داشت؟
طبیعی است وقتی با افرادی سروکار داریم که جزو افراد نزدیکمان هستند انتقاد بیشتر حس می شود. در این مواقع چون با افراد بیشتر تماس داریم ناگزیر از انتقادکردن هستیم، اما گاهی اوقات بعضی از افراد حتی اگر انتقاد سازنده ای هم از آنها شود به هیچ وجه پذیرا نیستند، اما انتقاد از بعد مذهبی هم در دین ما وجود دارد. درواقع امر به معروف و نهی از منکر هم نوعی انتقاد است، اما در دین اسلام نیز توصیه شده برای امر به معروف و نهی از منکر از برادر دینی خود باید زمان مناسبی در نظر گرفت.
منتقدان کمال گرا هستند
افرادی که زیاد انتقاد می کنند طبعا نکته سنج تر هستند، اما اگر حساسیت فرد تا اندازه ای باشد که انتقاد جنبه افراطی داشته باشد به هیچ وجه قابل قبول نیست. این گونه افراد انتظار بیش از حدی از دیگران دارند و به همین دلیل حساسیت بیشتری نشان می دهند.
امیر مومنان می فرماید: ( آن کس که جز به حساب نفس خویش پردازد خود را در تاریکی ها سر گردان وبه هلاکت افکنده و شیاطین او را به سر کشی و طغیان می کشانند و رفتار زشت او را در دیده اش زیبا می نمایانند.)
امام سجاد(ع) در حدیثی زیان بی توجهی به انتقاد سازنده را اینگونه گوش زد می کند: (چه بسا اشخاصی از بس خوبشان را گفته اند و مدحشان نموده اند فریب خورده و فاسد شده اند و چه بسا افرادی که چون از عیبشان چشم پوشی شده مغرور شده اند.)
امام صادق(ع) می فرماید:( بهترین دوستان من کسانی هستند که عیوب من را به من هدیه کنند.)
امام کاظم(ع) می فرماید:( بخشی را برای رفت وآمد با برادران دینی مورد اعتمادی که از عیبتان با خبرند وبدون نی رنگ آنها را بر شما گوش زد میکنند ویژه سازید.)
به هر حال روحیه انتاد پذیری باید به گونه ای در بین اقشار جامعه مطرح و اجرا شود که سازنده باشد و باعث دشمنی و تعصبات بی جا وفساد نگردد بلکه دوستی ها وپیشرفتهایی را به دنبال داشته باشد که هم برای انتقاد کننده و انتقاد شونده مفید واقع شود.
