در سایه روشن تلالو خورشید از پشت ابرها، در خنکای صبحگاهان عطری مدهوش کننده فضا را معطر کرده و نسیم جانبخش بهاری طراوتی دیگر با خود دارد طراوتی که با عطر صلوات و گل محمدی همراه است.
عطری که از کودکی برایم تداعی گر سجاده مادر بزرگ است که تا باز می شد بوی خوشش فضا را معطر می کرد. گویی سجاده اش را به وسعت دشت پهن کرده و بر خلقت قادر توانا سجده می گذارد. و اینک زیبایی گلهای صورتی نه بر سجاده سفید مادر بزرگ که بر پهن دشت مخملی خطه خورشید، قداست و رنگی دیگر یافته است.
در پهنای مخملی دشت و دامنه ˈکوههای شصت درهˈ در نزدیکی تربت حیدریه در جنوب خراسان رضوی تا چشم کار می کند بوته های گل محمدی در ترکیب رنگ و نور چون نگینی می درخشند و عطر آن در سپیده دم بر شبنم می نشیند تا هوا را خوش و معطر کند.
اینجا قمصر کاشان نیست بلکه قطعه ای از سرزمین نور، آستان خورشید هشتم است که عطر عالم آل محمد(ص) در ترکیب با عطر گلهای محمدی شمیم خوش هوا را دوچندان نموده است.
گلهایی که به لطافت بهار، طراوت نسیم همراه با عطر و بویی بهشتی است و گلستانی از زیبایی را رقم زده است.
گلهایی ترد که نرم و نازک از ساقه های پرخار بر دستهای کوچک دخترک می لغزد و به درون سبد و پس از آن کیسه های پر گل می ریزد.
صورت مهتابی کوچکش با گونه هایی به سرخی گل و چشمانی به رنگ دریاها که در میان روسری صورتی و کلاه حصیری پنهان شده به گلهای صورتی باغ طعنه می زند.
وقتی نزدیکتر می شوم سریع با کمرویی شیرینی نگاهش را از من می دزد و همچنان آرام به کار خود ادامه می دهد. با خجالت جواب می دهد. نزدیک به 10 سال سن دارد و در کنار درس و مدرسه طی فصل برداشت پا به پای مادر از ابتدای صبح در میان بوته ها می چرخد و گل می چیند و سبدش بارها و بارها پر و خالی می شود.
اینجا کار عار نیست، از این دخترک هشت ساله تا مادر بزرگ 70 ، 80 ساله و پسربچه هایی که سبدها را به سبکی متفاوت با زنان آن هم با طنابی به دور کمر بسته تا هر دو دستشان آزاد باشد و کار جمع آوری گل سریعتر شود مشارکت می کنند.
مردی میانسال هم به عنوان سرکارگر بر کار آنان نظارت می کند و کار را طبق روندی منسجم و پیوسته مدیریت می کند.
* برداشت روزانه 10 تا 15 کیلوگرم گل توسط هر نفر
سرکارگر این باغ، متوسط برداشت گل توسط یک نفر را در روز 10 تا 15 کیلوگرم عنوان می کند و می گوید: اما این میزان برای نوجوانان و کودکان حداقل شش کیلوگرم در روز است ضمن آنکه فردی هم داشته ایم که تا 27 کیلوگرم گل هم در روز جمع آوری کرده است.
وی افزود: دستمزد کودکان روزی 10 هزار تومان، زنان 20 هزار و مردان 30 هزار تومان است و در جمع آوری گلهای این بخش از باغ که به صورت قراردادی واگذار شده با 20 کارگر روزانه چند صد کیلوگرم گل برداشت می کنند.
سایر بخشهای این باغ 25 هکتاری که البته امسال 15 هکتار آن به گل نشسته و بقیه هنوز نهالهای جوان است هم به همین شیوه در اختیار کارگران محلی است تا برداشت گل به انجام رسد و فصل گل تمام شود.
کارشناس این مزرعه گل که خود دکترای فیزیولوژی گیاهی دارد و از همان ابتدا بر ایجاد این باغ گسترده نظارت داشته نیز وقتی از باغ حرف می زند با چنان وجدی از آن سخن به میان می آورد که گویی بخشی از وجود خود اوست.
ˈهما ذره پرورˈ می گوید: الان در یک روز تا 800 کیلوگرم گل از این 15 هکتار باغ برداشت می شود.
وی افزود: پارسال تولید این باغ نزدیک به پنج تن گل محمدی بوده و امیدواریم امسال این رقم افزایش یابد.
او ادامه داد: کار ایجاد این باغ در ابتدا از وسعت اندکی حدود سه هکتاری شروع شد و هر سال بر این میزان افزوده شده تا اینکه طی دو سه سال اخیر سالانه پنج شش هکتار بر این وسعت اضافه شده و همچنان هم توسعه آن ادامه می یابد.
وی گفت: اگر مشکل کارگر برای جمع آوری گل را نداشته باشیم این باغ سریعتر توسعه می یافت اما مهمترین نیاز باغ کارگر و هزینه های کارگری است که به دلیل نبود جمعیت قابل توجه در روستاها و مهاجرت مردان به شهرها و یا فعالیت در برداشت سایر محصولات، ما را با محدودیت مواجه کرده است.
وی افزود: گل محمدی تقریبا یک گیاه دیم است و نیاز آبی زیادی ندارد ضمن آنکه هزینه های جانبی آن هم چندان نیست لذا این گیاه با شرایط خشک و بی آب خراسان رضوی سازگاری دارد.
ذره پرور گفت: امسال علاوه بر گل محمدی برای برداشت غنچه های این گل به منظور صادرات نیز برنامه ریزی شده است.
وی اظهارداشت: بر این اساس برنامه ریزی شده هزار کیلوگرم غنچه خشک گل تولید شده و برای دمنوشهای گیاهی و یا معطرکننده های چای به خارج صادر شود.
به گفته وی گلهای جمع آوری شده هم برای فرآوری به واحدهای سنتی و صنعتی در مشهد و تربت حیدریه فرستاده می شود.
نمونه این باغ را در حوالی این منطقه شاید نتوان یافت اما در سایر نقاط خراسان رضوی باغهایی از این دست و در واقع ˈگلابستانهاییˈ مشابه وجود دارد و ایجاد آنها رو به افزایش است.
سابقه کشت گل محمدی هم در خطه خراسان محدود به امروز و دیروز نیست البته شاید به وسعت کاشان نباشد اما در جای خود قابل توجه است و برخی از روستاها کشت اصلی شان ˈگل گلابˈ است.
در واقع طی این سالها خطه خورشید به زعفران و بسیاری از محصولات شهره است اما کمتر کسی حتی خود خراسانیها از این جاذبه که هم بعد گردشگری دارد و هم جنبه اقتصادی و کشاورزی اطلاع دارند و همه گلاب و گل محمدی را به قمصر کاشان می شناسند.
بسیاری از خراسانیها انسی دیرینه با این گل و عطر آن دارند و در حیاط خانه ها و باغچه های منازل بوته های گل محمدی را پرورش می دهند.
توسعه کشت گل محمدی و باغهای گل در این وسعت طی سالهای اخیر در خراسان رضوی گسترش محسوسی یافته ضمن آنکه برخی روستاهای استان هم به کشت این گل از گذشته شهره بوده اند اما شهرتی محلی نه به حد قمصر کاشان.
* روستای فرخد با 150 هکتار باغ گل محمدی گلابستان خراسان رضوی
به گفته کارشناسان از قدیم الایام کشت گل محمدی که در صنعت عطرسازی مهمترین گونه مورد استفاده است همپای سایر نقاط کشور در خراسان رضوی هم رواج داشته است.
روستای ˈفرخدˈ در نزدیکی مشهد در مسیر جاده کلات از گذشته های دور نزدیک به 150 هکتار باغ گل محمدی داشته و دارد که محصول آن به اشکال سنتی فرآوری و در عطاریها به صورت گل خشک و گلاب عرضه می شود.
این روزها اقبال به کشت این گیاه روز به روز بیشتر می شود و با توسعه ای که در سالهای اخیر روی داده سطح زیر کشت باغهای گل محمدی خراسان رضوی به بیش از 300 هکتار رسیده است. با این حال روستای فرخد همچنان بیشترین سطح زیر کشت این محصول را دارد.
از همان 300 هکتار هم بر اساس آمارهای سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی 50 هکتار نهالهای جوان و بقیه مثمر و ببار نشسته است.
در واقع این گیاه با خصوصیات ویژه ای که دارد ˈنیاز آبی کم، مقاومت در برابر خشکی، رشد در زمینهای سنگلاخی و خاکهای شور و قلیاییˈ از نظر بسیاری از کارشناسان برای منطقه خراسان که گرفتار بحران کم آبی و توسعه آبهای شور است در کنار محصول ارزشمندی چون زعفران، اقتصادی و مناسب است.
کارشناس مسوول گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: هزینه های نگهداری این گل پایین است ضمن آنکه گیاهی مقاوم و کم توقع با دوره بهره برداری کوتاه می باشد و برای مناطق سردسیر که فصل رشد کوتاه و یا خاک و آب شور بوده نیز مناسب است.
ˈفرامرز فریدونیˈ از دیگر مزایای این گیاه را امکان فرآوری و خشک کردن، نگهداری و عرضه آن در زمان مناسب به بازار برای کشاورز عنوان و بیان کرد: در بسیاری از محصولات چون امکان فرآوری و نگهداری آنها برای باغدار نیست کشاورز به ناچار محصول را به صورت سلف و یا ارزان به دلالها می فروشد.
او گفت: هم اینک قیمت هر کیلوگرم گل محمدی تر در بازار 60 هزار ریال و گل خشک 500 هزار ریال است.
وی عملکرد در واحد سطح(هکتار) را در سال چهارم کشت سه تا پنج تن گل تر عنوان و بیان کرد: از هر پنج کیلوگرم گل تر یک کیلوگرم گل خشک حاصل می شود.
او افزود: گونه خودرو این گیاه که ˈنسترن وحشیˈ نام دارد در ارتفاعات و زمینهای شیبدار استان خراسان رضوی از جمله طرقبه – شاندیز، دامنه شمالی بینالود و ارتفاعات هزار مسجد رشد می کند.
کارشناس مسوول گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: با توجه به روند رو به رشد سطح زیر کشت این محصول، توسعه و ایجاد واحدهای فرآوری لازم برای آن باید پیش بینی شود.
فریدونی افزود: هم اینک در سطح استان 23 واحد فرآوری گل محمدی وجود دارد که از این تعداد شش مورد آن صنعتی و بقیه سنتی است.
وی با اشاره به کاربردهای گسترده این گل ادامه داد: در خراسان رضوی عموما گونه هایی از گل محمدی کشت می شود که به عنوان داروی گیاهی و مانند آن استفاده می شود.
وی گفت: باید تلاش شود تا کشت ارقامی که اسانس ارزشمندی دارد در استان توسعه یابد.
او افزود: هم اینک ارقامی در خراسان رضوی داریم که توسط شرکتهایی که در زمینه فراوری گیاهان دارویی فعال هستند خریداری و از آن اسانس و گلاب گرفته می شود.
* گل محمدی گیاهی لطیف و زیبا با خواص و کاربردهای بسیار
خواص و کاربردهای این گیاه بسیار متنوع است و از دیرباز گیاهی ارزشمند در زمینه دارویی، غذایی، تولید عطر و نیز بیش از همه زینتبخش باغچه ها و فضای سبز ایرانیان بوده است.
گلابگیری و اسانس گیری متداولترین نوع کاربرد آن است ضمن آنکه قسمتی از گل محمدی را خشک کرده و به عنوان داروی گیاهی و یا برای تهیه شیرینیجات، ژله، دسرهای مختلف، سالادها، مربا، شربت، خوشبوکننده هوا، بالشتکهای تزئینی و مانند آن استفاده می شود.
گل محمدی در طب سنتی نیز برای درمان دردهای رماتیسمی، ناراحتیهای خونی و گلودرد استفاده می شده و بعضی از ژنوتیپهای آن به علت داشتن ˈتاننˈ به عنوان داروی ˈقابضˈ هم استفاده می شود.
همچنین استفاده از گل محمدی برای درمان عارضه های یائسگی، بیماریها و نارسائیهای دستگاه تنفسی، زخم دهان، بی خوابی و افسردگی از دیگر کاربردهای این گیاه است و گلبرگهای خشک آن دارای اثرات بالایی از خواص ضدباکتریایی می باشد.
بر اساس تحقیقات حاصله عصاره گلبرگهای این گیاه دارای اثرات ضدعفونی کننده قوی بر علیه 15 گونه باکتری است.
در واقع جدا از خواص ارزشمند گل محمدی حضور و بودن در فضای این گلابستانها با گلهای معطر و خوشبو که سرشار از حس زندگی و زنده بودن است خود آرامشی وصف ناپذیر را به انسان القاء می کند.
عطر خوش، رنگ فریبا و زیبایی عمیق آن در فراخنای دشت می تواند لحظاتی بی نظیر را برای هر بیننده فراهم آورد که دل کندن از آن دشوار می نماید آنگونه که برای من سخت بود آن هم با تصور بازگشت به زندگی پرهیاهو و شلوغ شهر و گم شدن در میان همهمه ها.
گلها که شکل و شمایل و تنوع رنگهای دلنشین و عطر دل انگیز آنها نشان از قدرت لایزال الهی دارد و هر بیننده را وادار به تحسین بر نقاش چیره دست آن می نماید همه زیبایند اما گل محمدی رنگ و بوی خاصی دارد و ناخودآگاه در ذهن نام ختم رسل و اشرف مخلوقات را تداعی می کند و زبان به ذکر صلوات بر محمد (ص) و خاندان مطهرش به گردش در می آید.ک/4
2713/659
انتهای پیام /*
: ارتباط با سردبير
newsroom@irna.ir