باز محرمی دیگر از راه رسید و شور حسینی در خراسان‌جنوبی به پا شد. از آنجا که مردم خراسان‌جنوبی همواره عشق و ارادت زیادی نسبت به اهل بیت(ع) دارند، آئین‌های محرمی در این استان بسیار پرشور برگزار می‌شود.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی خراسان‌جنوبی، گرچه آئین‌های محرم در استان خراسان‌جنوبی قدمت بسیار طولانی دارند اما همواره طی سالیان اخیر با همان سنت‌ها قدیم اجرا می‌شود. در این گزارش گوشه‌هایی از سنت‌های محرمی در استان خراسان‌جنوبی را می‌خوانیم:
علم‌بندان:
علم‌بندان از مراسم سنتی ویژه عزاداری ماه محرم‌الحرام در شهرستان بیرجند است. به عبارتی دیگر سادات بیرجند با برپایی مراسم علم‌بندان آغاز عزاداری سالار شهیدان را اعلام می‌کنند.
در بیرجند علم از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام بسیار قائل هستند.
مراسم علم‌بندان یا «علم بندو» در بیرجند و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه‌ی اول محرم از جمله شب یا روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم ماه محرم انجام می‌شود.
علم‌ها اغلب بانی و علم‌چی دارند که این شغل به طور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علم‌ها را در خانه‌هایشان به اتفاق اقوام خود بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می‌آورند.
گروهی هم مراسم علم‌بندان را در مسجد انجام می‌دهند و برای این کار روز پیش از مراسم پارچه‌های علم را می‌شویند.
روز علم‌بندان مردم را به وسیله «چاووشی‌خوانی» یا اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن آگاه می‌کنند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس، دستمال‌ها، پارچه‌ها و طوق علم را می‌بندند و در حین این کار اسپند دود می‌کنند و فردی چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می‌فرستند.
پس از علم بستن، علم‌ها را به قبرستان می‌برند و برای اهل قبور فاتحه می‌خوانند البته در برخی روستاها، علم‌ها را به دور روستا نیز می‌چرخانند.
گذشته در شهر بیرجند یک روز پیش از محرم، علم‌ها توسط شماری از سادات در خانه بسته می‌شد و به مسجد عاشورا می‌آوردند و پس از روضه‌خوانی علم‌ها را پای منبر می‌بردند که در اصطلاح به آن «به تخت بردن علم» گفته می‌شد.
در روستای «درخش»، علم‌بندان مراسمی است که در روز چهارم محرم‌الحرام انجام می‌شود، به‌گونه‌ای که علم‌بندها در مسجد جامع درخش گرد هم می‌آیند و علم‌ها را گرفته و تا عصر عاشورا همراه عزاداران در مراسم حمل می‌کنند.
هرکدام از علم‌ها به نام یکی از ائمه اطهار(ع) نامگذاری و برپا می‌شود و به این ترتیب 12 علم به نام 12 امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا(س) و قمر بنی هاشم حضرت ابالفضل العباس(ع) در مراسم خاص با پارچه‌هایی به رنگ‌های مختلف پوشانده می‌شود.
این مراسم نسل به نسل از پدر به پسر بزرگ‌تر خانواده انتقال می‌یابد و هرکدام از علم‌ها علاوه‌بر اینکه صاحبی موروثی دارد، دارای علم گردانی موروثی نیز هست.
در روستای «مهموئی» نیز علم را بزرگ ده که سید هم هست می‌بندد و اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می‌بندد و اگر فصل آنها نباشد پارچه‌ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمال‌های علم گره می‌زنند.
در شهرستان بیرجند مراسم علم‌گردانی در شهرها اغلب در نیمه‌ی نخست و در روستاها در نیمه‌ی دوم دهه‌ی نخست محرم برگزار می‌شود.
هم‌اکنون مراسم علم‌بندان در شهر بیرجند در شب نخست ماه محرم در هیئت محبان الزهرا(س) با حضور شماری از سادات که به سادات علم‌دار معروف هستند برگزار می‌شود.
مشعل‌گردانی در روستاهای خور و برکوه
مراسم مشعل‌گردانی در روستاهای خور خوسف و برکوه سربیشه هنوز هم اجرا می‌شود. در روستای خور عصر تاسوعا مشعل فلزی را که در حسینیه به صورت ثابت نصب شده است، از کنده درخت بنه پر می‌کنند و شب پس از برپایی مجلس روضه‌خوانی چراغ‌ها را خاموش و مشعل را با نفت روشن می‌کنند و سینه زدن دور آن انجام می‌شود.
در روستای برکوه سربیشه شب عاشورا، پس از روشن کردن مشعل در میدان ضمن سرودن اشعاری آن را به طرف مسجد حسینیه روستا حمل می‌کنند و در داخل حسینیه مشعل را به دیوار تکیه می‌دهند و نوحه‌خوانی می‌کنند.
از«سنگ‌زنی» درخش تا «شبیه‌گردانی» قهستان
سنگ‌زنی از جمله مراسم مردم محله درخش شهر قهستان است. این مراسم از شب پنجم محرم توسط 8 نفر که سنگ‌زن هستند اجرا می‌شود. در سنگ‌زنی از 2 تکه چوب استوانه‌ای 8 سانتی‌متری که یک نخ از آن عبور کرده و پشت دست بسته می‌شود، استفاده می‌کنند و سنگ‌زن‌ها همراه هیئت عزاداری به میدان ده می‌روند و عزاداری می‌کنند.
مراسم شبیه‌گردانی در قهستان نیز برگزار می‌شود این مراسم را مردان در روز عاشورا انجام می‌دهند و زنان نظاره‌گر هستند به این صورت که هر فرد یکی از علائم روزهای عاشورا مثل تنور خولی و گهواره حضرت علی اصغر(ع) را درست می‌کند و با علم و بیرق وارد محوطه می‌شود و اشعاری می‌خواند.
«بیل‌زنی» آئین اختصاصی خوسفی‌ها برای عزاداری محرم
مراسم بیل‌زنی فقط در خوسف اجرا می‌شود. در این مراسم که ظهر عاشورا در این شهر برگزار می‌شود و در واقع شبیه‌سازی طایفه بنی‌اسد در صحرای کربلاست، عزاداران بیل‌هایی را به سمت آسمان می‌گیرند و عزاداری می‌کنند.
شبیه‌خوانی، نمایشی زیبا از صحنه کربلا
مراسم شبیه‌خوانی از آداب عزاداری در شهرستان قائنات است که هم‌اکنون در آرین‌شهر اجرا می‌شود.
در این مراسم هر شبیه‌خوان نقش یکی از شخصیت‌های عاشورا را اجرا می‌کند و با نظمی خاص اشعاری را می‌خواند. این مراسم توسط افرادی اجرا می‌شود که از صدای خوب برخوردار و توانایی ارائه نمایش را دارند.
در این مراسم افرادی که نقش یاران امام حسین(ع) را ایفا می‌کنند و «موافق خوان» نام دارند به طور معمول لباس‌های سبز و رنگ‌های روشن به تن دارند و اشعارشان را با آهنگ می‌خوانند.
هفت منبر بیرجند
مراسم «هفت منبر» فقط در بیرجند اجرا می‌شود. البته در گذشته شبیه آن در استان‌های دیگر مثل تهران طی مراسمی با عنوان چهل منبر انجام می‌شد. این مراسم در غروب تاسوعا تا پیش از اذان مغرب اجرا می‌شود. در این مراسم بانوانی که نذر و نیازی دارند به هفت مکان مشخص می‌روند و در آن جا شمع روشن می‌کنند.
در این مراسم که در همه‌ی شهرستان‌ها انجام می‌شود پس از مداحی روضه‌خوان و مداح، بانوان مراسم عزاداری امام حسین(ع) را انجام می‌دهند.
نخل‌بندان نهبندان
مراسم نخل‌بندان در نهبندان ، بشرویه، سرایان، فردوس، آسیابان درخش و قائن اجرا می‌شود.
نخل به اصطلاح یک حجله از چوب است که با تمثال‌های رنگارنگ مثل آیینه، پارچه‌های قیمتی، گل و سبزه تزئین می‌شود و در روز عاشورا در مراسم روضه‌خوانی و تعزیه به‌عنوان تابوت نمادین امام حسین(ع) حرکت داده می‌شود. نخل توسط سادات و بزرگان بسته و در روزهای تاسوعا و عاشورا همراه هیئت‌های عزاداری حرکت داده می‌شود. در محل عزاداری چند بار نخل‌ها را دور می‌دهند و بعد به زمین می‌گذارند تا عزاداران آن را زیارت کنند.
علم‌گردان فردوس
مراسم علم‌بندان و علم‌گردانی و حرکت دسته‌های سینه‌زنی از جمله مراسم عزاداری در فردوس است که در مراسم علم‌گردانی علم توسط سادات بسته می‌شود و آن را در روستاها می‌گردانند و هم‌زمان نوحه‌خوانی و عزاداری می‌کنند.
هیئت کفن‌پوشان و زیرنخلیه‌ای بشرویه
یکی از مراسم منحصر به فرد عزاداری در این شهرستان توسط هیئت کفن‌پوشان که حدود 100 نفر هستند اجرا می‌شود. در این مراسم اعضای هیئت پیراهن یا روانداز سفیدی می‌پوشند و شمشیرهای چوبی به‌صورت نمادین در دست می‌گیرند و روضه‌خوانی می‌کنند، هیئت زیرنخلیه‌ای بشرویه افرادی هستند که زیرنخل در مراسم نخل‌بندان نسبت به عزاداری اقدام می‌کنند.
علم‌گردان‌ها با خواندن اشعاری در کوچه و بازار، عزاداری امام شهید را به مردم اعلام می‌کنند و از نزدیک شدن روز تاسوعا و عاشورا خبر می‌دهند. حضور مردم مشتاق در این مراسم و ادای نذورات آنان بیانگر عشق و ارادت خالصانه آنان به حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران با وفایش است.
اطعام عزاداران بر خوان پر برکت سالار شهیدان
علاوه‌بر این آئین‌ها اطعام دسته‌های عزاداری و پرداخت نذورات از مراسمی است که از اول محرم تا روزهای پس از عاشورا به‌طور چشمگیری در بیرجند مشاهده می‌شود. اطعام و ادای نذورات در روزهای آخر دهه‌ی نخست محرم به‌ویژه در روز نهم و دهم از جمله جلوه‌های بارز عزاداری مردم بیرجند است به‌گونه‌ای که کمتر محله‌ای است که در این روز سفره امام حسین(ع) در آن پهن نباشد. بسیاری از شهروندان از سفره حضرت امام حسین (ع) نه برای برطرف کردن گرسنگی بلکه به قصد تبرک طعام می‌گیرند و آن را به‌عنوان قربت به کودکان خود نیز می‌دهند.
فروغ شمع در شام غریبان
عزاداران حسینی درخراسان‌جنوبی هم‌چنین در نخستین شب شهادت حضرت امام حسین(ع) با روشن کردن شمع در مساجد، مراسم شام غریبان را برگزار می‌کنند. هیئت‌های عزادار در این مراسم به نشانه جستجوی اطفال آواره و گمشده سالار شهیدان با عبور از کوچه‌ها و ریختن خاک بر سر و روی خود، گویی به‌دنبال گمشده‌ای می‌چرخند.
اغلب مردم این دیار برای استفاده‌ی بهتر معنوی از این ماه با اهل خانواده تا پاسی از شب در مجالس عزاداری شرکت دارند.
گزارش از «عصمت برزجی»
انتهای پیام